Opracowanie i wdrożenie skutecznej strategii w tenisie stołowym jest wieloletnim i złożonym procesem wymagającym wysokich kompetencji. Potrzebny jest przemyślany plan, cierpliwość w jego wdrażaniu oraz umiejętność radzenia sobie z wieloma trudnościami. Ważne, żeby planem strategicznym został objęty cały kraj – pisze były zawodnik, a obecnie trener najlepszego polskiego klubu Bogorii Grodzisk Mazowiecki Tomasz Redzimski.

Narodowy Program Rozwoju Tenisa Stołowego

Strategia rozwoju tenisa stołowego w Polsce została określona za pomocą celów działania, ujętych w Narodowym Programie Rozwoju Tenisa Stołowego 2018–2033, opracowanego przez zespół programowy kierowany przez Jerzego Grycana i przyjętego przez Zarząd Polskiego Związku Tenisa Stołowego. Brzmią one następująco:

1. Rozwinąć lub stworzyć sieć organizacji-szkółek, sekcji, klas sportowych, SMS, klubów, ośrodków regionalnych i centralnych, federacji, umożliwiających rozwój talentów w największym stopniu, w tym:

• SZKOLENIE WSTĘPNE. Rozwinąć lub stworzyć 640 ośrodków szkolenia wstępnego (FUNdamenty 1), 640 zespołów szkoleniowo-organizacyjno-badawczych, realizujących programy tenisa stołowego dla każdego, i docierających docelowo do 100–120 tysięcy osób uprawiających tenis stołowy (dzieci w przedszkolu i szkole podstawowej, młodzieży szkół średnich, studentów, osób dorosłych, osób niepełnosprawnych itp.);

• SZKOLENIE PODSTAWOWE. Rozwinąć lub stworzyć 120 ośrodków szkolenia podstawowego (FUNdamenty 2), 120 zespołów szkoleniowo-organizacyjno-badawczych zapewniających realizację szkolenia FUNdamenty 2 dla 1,5–2 tysięcy najbardziej utalentowanych adeptów ze szkół podstawowych (w wieku 9–12 lat), w tym co najmniej 16 regionalnych ośrodków w formie Szkół Mistrzostwa Sportowego dla 200–300 osób wybitnie utalentowanych; przy współpracy z lokalnymi klubami II lub I ligi; przy ścisłej współpracy trenerów kadr narodowych i kadr wojewódzkich;

• SZKOLENIE PROFESJONALNE. Rozwinąć lub stworzyć co najmniej 60 klubowych ośrodków szkolenia etapu „sztuka treningu” (w wieku 13–16) oraz „sztuka walki” (w wieku 17–20), 60 zespołów szkoleniowo-organizacyjno-badawczych zapewniających szkolenie na tych etapach dla 600–800 najbardziej utalentowanych adeptów, w tym co najmniej 16 regionalnych ośrodków w formie Szkół Mistrzostwa Sportowego dla 150–200 wybitnie utalentowanej młodzieży w wieku 13–19 lat, przy współpracy z ośmioma zespołami Superligi i Ekstraklasy; przy ścisłej współpracy trenerów kadr narodowych oraz kadr wojewódzkich;

• SZKOLENIE PROFESJONALNE ELITY NARODOWEJ W TENISIE STOŁOWYM. Stworzyć nowoczesny centralny ośrodek szkoleniowo-badawczy PZTS w stolicy naszego kraju. Przygotować warunki bazowo-sprzętowe oraz społeczne do prowadzenia własnych badań oraz szkolenia kadr narodowych według światowych standardów. Takie centrum powinno realizować przygotowywanie kadr szkoleniowo-organizacyjnych („szkoła liderów”), kadr narodowych oraz związane z tym zadania badawcze. Ośrodek powinien przyjąć zobowiązania do roli bazy Międzynarodowej Federacji Tenisa Stołowego (ITTF); współpracować z uczelniami wyższymi, Instytutem Sportu – Państwowym Instytutem Badawczym, ośrodkami szkoleniowymi w kraju i za granicą na zasadach wzajemnych korzyści.

• W ramach każdego ośrodka rozwinąć kulturę systemu, opartą na zasadach stałego dążenia do mistrzostwa osobistego, synergii (współpracy) oraz konstruktywnej komunikacji wszystkich uczestników programu (organizatorów, trenerów oraz zawodników, rodziców, nauczycieli itp.).
• W ramach każdego ośrodka rozwinąć:

• kompetentnych, dojrzałych, dążących do mistrzostwa osobistego organizatorów systemu szkolenia w tenisie stołowym w Polsce;

• kompetentnych, dojrzałych, profesjonalnie, systemowo i integralnie myślących i dążących do mistrzostwa osobistego trenerów;

• dojrzałych i kompletnie wyszkolonych zawodników, pełniący wzór dla młodzieży, w różnych typach-stylach gry, dążących do mistrzostwa osobistego zawodników.

Sprzęt i typy zawodników

Na potrzeby tego artykułu skoncentruję się szczególnie na ostatnich dwóch opisanych celach punktu trzeciego po to, aby pokazać powiązanie wieloletniej strategii z możliwością przygotowania i wdrożenia skutecznej taktyki gry w zawodach rangi mistrzostw świata lub igrzysk olimpijskich.

W Polsce dominującym stylem gry jest obustronny topspin, do którego wykorzystywane są okładziny gładkie. Ten styl gry został rozpowszechniony i utrwalony dzięki sukcesom Andrzeja Grubby i Leszka Kucharskiego w latach 80-tych ubiegłego stulecia. Popularność tych dwóch graczy w naszym kraju spowodowała, że tysiące trenujących naśladowało nasze gwiazdy sportu, niezależnie od tego, czy mieli predyspozycje do tego stylu, czy też wręcz przeciwnie.

W tenisie stołowym wyróżniamy cztery rodzaje okładzin: gładkie – do gry topspinowej opartej na potarciach piłki, czopy krótkie – do gry szybkiej opartej na uderzeniach piłki, czopy długie rodzaj A – do gry opartej na potarciach piłki daleko od stołu (nadawanie dużej wstecznej rotacji), czopy długie rodzaj B – do gry kombinacyjnej blisko stołu, opartej na wykorzystaniu rotacji przeciwnika oraz absorbcji jego siły.

Dzięki tym czterem rodzajom okładzin trener ma możliwość doboru sprzętu zawodnikowi o każdym z typów budowy ciała, takich jak: ektomorficzny, mezomorficzny lub endomorficzny, czy temperamentów, takich jak melancholik, flegmatyk, choleryk i sangwinik (Jerzy Grycan, Integralny Tenis Stołowy). Na przykład dla melancholika najlepsze wydają się czopy rodzaju B, ektomorficznego choleryka – krótkie czopy, endomorficznego flegmatyka czopy rodzaju B, a mezomorficznego sangwinika – okładziny gładkie.

Podane przykłady to oczywiście pewne uproszczenie, ponieważ do ostatecznego podjęcia decyzji w sprawie stylu gry, trenerzy poddają ocenie również zdolności intelektualne i motoryczne osoby trenującej. W historii mistrzostw świata w tenisie stołowym mamy złotych medalistów, wywodzących się ze wszystkich przedstawionych typów:

– Liu Gouliang – 168 cm wzrostu, krótkie czopy na forhend (fh), atak szybki.

– Joergen Persson – 186 cm, okładziny gładkie, atak szybki backhand (bh) i topspin fh.

– Joo Sae Hyuk – 180 cm, długie czopy na bh rodzaju A, podcięcie bh i atak-kontratak fh.

– Den Yaping – 150 cm, czopy długie typu B na bh, atak szybki.

To oznacza, że można osiągnąć mistrzowski poziom gry w tenisa stołowego bez względu na warunki fizyczne, czy rodzaj osobowości, trzeba tylko odpowiednio dostosować sprzęt i styl gry do indywidualnych warunków i talentów, co sprawia, że daje tenis stołowy jest sportem o wysokim stopieniu egalitarności. Ewenementem na skalę światową jest zdobycie brązowego medalu mistrzostw świata w grze podwójnej przez 58-letnią Ni Xia Lin, grającą kombinacyjny atak długim czopem rodzaju B. Deficyty związane z niską sprawnością motoryczną zawodniczka ta kompensuje wysoką inteligencją oraz zmiennością rytmu i rotacji, jakie daje jej gra czopem rodzaju B, połączonym z atakiem krótkim czopem na forhendzie. Ciekawostką jest to, że do tej pory żadna reprezentantka Polski nigdy z nią nie wygrała, pomimo zaawansowanego wieku Chinki.

Powyższy wstęp ma posłużyć czytelnikowi do tego, żeby wyobrazić sobie złożoność i różnorodność sposobów gry w tenisa stołowego na światowym poziomie, które nazywamy typami gry. W ramach typów gry charakteryzujemy jeszcze wyższy poziom zniuansowania, który określamy stylem i tym sformułowaniem będę się posługiwał w dalszym opisie.

Różnorodność stylów gry

Z przedstawionej, tylko częściowej charakterystyki gry w tenisa stołowego, wyłaniają się wymagania dotyczące rywalizacji o złoty medal na głównych światowych imprezach. Zawodnicy powinni opanować wysoki poziom wszechstronnych umiejętności, podczas wieloletniego procesu szkoleniowego opisanego przez prof. Wang Jia Zhenga i składającego się z następujących stopni zaawansowania techniczno-taktycznego:

1. Opanowanie prawidłowej, racjonalnej struktury ruchu (techniki) (poziom podstawowy – red.).
2. Opanowanie wysokiej jakości gry: pewności, szybkości, rotacji, siły oraz dokładności miejsca upadku piłki na stole.
3. Opanowanie wysokiej zmienności rytmu gry, rotacji oraz miejsca upadku piłki na stole.
4. Opanowanie wysokiej zdolności dostosowania się do dużej zmienności w grze (poziom światowy – red.).

W powyższym, czterostopniowym modelu dwa ostatnie poziomy dotyczą rozwinięcia umiejętności taktycznych, a ostatni (mistrzowski) nawiązuje do ukształtowania zdolności gry przeciwko różnym stylom gry, a co za tym idzie, przeciwko zawodnikom grającym różnymi rodzajami okładzin.

W Polsce dominującym stylem gry jest obustronny topspin, do którego wykorzystywane są okładziny gładkie. Ten styl gry został rozpowszechniony i utrwalony dzięki sukcesom Andrzeja Grubby i Leszka Kucharskiego w latach 80-tych ubiegłego stulecia. Popularne do dziś jest stwierdzenie, że ci dwaj zawodnicy wyprowadzili tenis stołowy ze świetlic do hal sportowych.

Popularność tych dwóch graczy w naszym kraju spowodowała, że tysiące trenujących naśladowało nasze gwiazdy sportu, niezależnie od tego, czy mieli predyspozycje do tego stylu, czy też wręcz przeciwnie. Do tego przez wiele lat nasza federacja nie organizowała szkoleń dla trenerów, podczas których szkoleniowcy mieliby okazję poznać racjonalne, naukowe podstawy organizacji szkolenia. Lukę w kształceniu wypełnił proces naśladowania i utrwalania na lata przekonania, że w tenisa stołowego gra się tylko w jeden, określony sposób – tak jak Grubba i Kucharski.

Trwający przez dekady proces trenowania tylko jednego stylu gry spowodował swoistą monokulturę, bardzo małą różnorodność. Efektem tych działań było osiągnięcie zdolności dostosowania się do gry przeciwko tylko jednemu stylowi. Brak strategii opartej na różnorodności powodował obniżenie poziomu umiejętności taktycznych, a to zwiększało ryzyko wyeliminowania naszych zawodników podczas głównych zawodów międzynarodowych przez graczy posługujących się innym stylem. To ryzyko szczególnie wysokie wśród kobiet, gdzie różnorodność stylów jest znacznie większa.

Taktyka w tenisie stołowym

Przygotowanie odpowiedniej taktyki gry w tenisie stołowym polega między innymi na obserwacji przeciwnika, analizie statystycznej jakości jego gry oraz zbieraniu informacji od zawodników, którzy już z nim wcześniej grali. Na podstawie zebranych informacji przygotowujemy podstawowe założenia dotyczące zastosowania następujących kombinacji: serw i atak, atak–kontratak, odbiór serwu–kontratak, blok–kontratak itd. Chodzi o to, jakiego rodzaju serwów ma być więcej; krótkich, długich, czy szybkich, z rotacją boczno-górną, czy boczno-dolną, czy częściej atakować po serwie bh przeciwnika, a potem cały stół, czy też może najpierw jego środek (łokieć przeciwnika), a potem cały stół? Czy atakując, używać częściej większej rotacji zwalniając tempo, a potem używać siły, czy też dążyć od razu do ataku szybkiego, przyspieszając grę i zmieniając miejsce upadku piłki.

Założenia taktyczne różnią się bardzo od siebie, w zależności od rodzaju okładzin wykorzystywanych przez przeciwnika, a co za tym idzie, jego stylu gry. Wykorzystując wszystkie narzędzia potrzebne do sformułowania skutecznej taktyki, trener jest w stanie określić, w jaki sposób trzeba grać z danym przeciwnikiem, które kombinacje mają być stosowane najczęściej, w które miejsca należy kierować piłkę, w jakim rytmie itd. Do zastosowania adekwatnej taktyki gry niezbędne jest bardzo wszechstronne przygotowanie techniczne i taktyczne, wypracowane dzięki wieloletniemu treningowi. Różnice pomiędzy sposobem gry przeciwko zawodnikom grającym obroną podcięciem (podcinają/pocierają piłkę w fazie późnoopadającej jej lotu, w odległości 2–4 metry od stołu), a zawodnikami grającymi atak szybki (uderzają piłkę w odległości ok. 20–50 cm od stołu najczęściej w fazie wczesno oraz późno-wznoszącej jej lotu) są bardzo duże, w tym przypadku skrajne, jeśli chodzi o ilość czasu na wykonanie uderzenia. W związku z tym niezbędne jest opanowanie wszystkich technik umożliwiających dostosowanie się do warunków gry, kiedy czasu na wykonanie uderzenia jest bardzo mało (atak szybki) lub kiedy czasu jest dużo, ale piłka leci do nas z dużą dolną (wsteczną) lub z dużą górną rotacją.

Opanowanie wszystkich technik pojedynczych, potem ich kombinacji, następnie zastosowanie ich w grze taktycznej i ostatecznie zastosowanie skuteczne wymaga wielu lat doskonalenia tych umiejętności podczas codziennych treningów. Jeśli środowisko szkoleniowe jest jednorodne, czyli różnorodność stylów gry sprowadzona do jednego „prawidłowego”, „właściwego”, to umiejętność dostosowania się zawodników do zmienności gry jest możliwa tylko w obrębie tego jednego stylu gry, z którym ma codzienny kontakt. Możliwość kształtowania kompetencji dostosowania się do innych stylów możliwa jest tylko na poziomie teoretycznym. Metoda przygotowania się do gry przeciwko innemu stylowi sprowadza się do omówienia teoretycznego modelu oraz pokazania przykładu na filmie. Niestety, nawet jeśli zawodnik potrafi sobie dokładnie wyobrazić co i jak ma robić przy stole, podczas gry w zawodach zastosowanie wskazanych kombinacji wiąże się z dużą ilością błędów. Wynikają one z braku odpowiedniego wyczucia kinestetycznego związanego z zastosowanej zbyt małej/dużej siły, nieodpowiedniego kierunku użycia siły, nieodpowiedniego ustawienia kąta rakiety, czy też ze zbyt małą szybkością wykonywanych uderzeń i ich kombinacji. Czucie kinestetyczne można wypracować tylko w warunkach systematycznego kontaktu z dużą zmiennością, wynikającą z różnorodności środowiska szkoleniowego.

Wyższość strategii nad taktyką

Podejście strategiczne w tenisie stołowym wiąże się między innymi z umiejętnością zdefiniowania głównych stylów gry, wykorzystywanych przez światową konkurencję. Następnie potrzebne jest wyszkolenie licznej grupy trenerów, kompetentnych w uczeniu i doskonaleniu zawodników w zakresie wszystkich stylów gry. W kolejnym kroku niezbędne jest tworzenie grup treningowych, składających się z kilkunastu osób, w których znajdują się przedstawiciele wszystkich podstawowych stylów gry, czyli tzw. małych światów. Wtedy dopiero dysponujemy warunkami, które umożliwiają przygotowanie taktyczne zawodników do gry z wszystkimi przeciwnikami, których mogą spotkać podczas mistrzostw świata czy igrzysk olimpijskich.

Z powyższego opisu wynika, że opracowanie i wdrożenie skutecznej strategii jest wieloletnim i złożonym procesem, wymagającym wysokich kompetencji. Potrzebny jest przemyślany plan, cierpliwość w jego wdrażaniu oraz umiejętność radzenia sobie z wieloma trudnościami. Ważne, żeby planem strategicznym został objęty cały kraj, co – z uwagi na dużą liczbę uczestników – wcale procesu nie ułatwia. Dzięki mądrej strategii możliwe jest zbudowanie różnorodnego środowiska szkoleniowego, niezbędnego do rozwinięcia umiejętności taktycznych na znacznie wyższym poziomie u wszystkich uczestników szkolenia. Bogate umiejętności taktyczne przygotowują do współzawodnictwa na światowym poziomie z każdym możliwym przeciwnikiem i tym samym znacznie zwiększają szanse na wygraną.

W przeciwieństwie do myślenia i działania strategicznego, o wiele prościej jest funkcjonować z wiedzą i umiejętnościami zredukowanymi do jednego stylu gry, licząc na sprzyjające losowanie podczas turniejów. Takie szczęście w losowaniu jest konieczne, ponieważ zdolność zawodników do dostosowania się do różnych stylów gry jest na niskim poziomie. Ich umiejętności taktyczne są zbyt skromne, niedopracowane. W tenisie stołowym, szczególnie kobiecym, choć niewiele mniej w męskim, różnorodność stylów gry jest tak duża, że jest mało prawdopodobne, żeby na drodze do złotego medalu mistrzostw świata czy igrzysk olimpijskich zawodnik spotkał tylko takich przeciwników, do których gry bez przeszkód potrafi się dostosować.

Tomasz Redzimski, były zawodnik, wicemistrz Polski z 1997 roku w grze pojedynczej i drużynowy mistrz Polski z 1997 roku. Trener tenisa stołowego w klubie Bogoria Grodzisk Mazowiecki, z którym zdobył siedem tytułów mistrza Polski. Absolwent AWF w Gdańsku. (Fot. Bogoria Grodzisk Mazowiecki).