Rywalizacja we współczesnym sporcie paralimpijskim odbywa się na bardzo wysokim poziomie. Rehabilitacja osób z niepełnosprawnościami nie jest już głównym celem treningu, a są nim wyniki sportowe i zbliżanie się do granic własnych możliwości. Sport paraolimpijski rozwija się w wielu dyscyplinach, co pociąga za sobą szybki postęp metod treningowych i technologii związanych z procesem szkoleniowym. Profesjonalny trening o wysokiej intensywności pociąga za sobą zwiększone ryzyko przeciążeń, urazów oraz poważnych kontuzji.

Sportowcy paraolimpijscy reprezentują różne kategorie niepełnosprawności, takie jak paraplegia, tetraplegia, amputacje, wrodzone wady i wiele innych. Każdy z tych typów niepełnosprawności może w sposób znaczący wpływać na funkcjonowanie mięśni i ich zdolność adaptacyjną do treningu. Paraolimpijczycy często potrzebują bardzo zindywidualizowanych programów treningowych i rehabilitacyjnych, które uwzględniają ich indywidualne potrzeby i ograniczenia. W sporcie paraolimpijskim wykorzystywany jest specjalistyczny sprzęt, który pozwala sportowcom lepiej radzić sobie z ich niepełnosprawnością i minimalizować prawdopodobieństwo urazów. Przykładem mogą być protezy kończyn dostosowane do uprawianej dyscypliny. W celu minimalizacji ryzyka urazów sportowcy paraolimpijscy muszą przestrzegać środków ostrożności i stosować się do precyzyjnych zaleceń trenerskich i fizjoterapeutycznych. Mięśnie szkieletowe oraz ścięgna i ich przeciążenia oraz urazy są istotnymi aspektami w sporcie paraolimpijskim.

Tenis stołowy osób niepełnosprawnych

W poniższym artykule podejmę zagadnienie przeciążeń kończyn górnych, ze szczególnym uwzględnieniem stawu ramiennego i struktur anatomicznych z nim związanych. Dobrym przykładem dla omówienia tego zagadnienia jest pływanie jako dyscyplina indywidualna oraz ampfutbol jako sport zespołowy.

Pływanie paralimpijskie
W pływaniu paraolimpijskim zawodnicy wykonują bardzo złożone i wielopłaszczyznowe ruchy w stawie ramiennym. W stylach takich jak kraul, kraul na grzebiecie, żabka czy motylek ruch w stawie ramiennym jest wykonywany powyżej linii barków. W ruchu tym dochodzi do znaczącej rotacji głowy kości ramiennej oraz protrakcji łopatki. Przy tego typu pracy stawu ramiennego i łopatki często u zawodników pojawiają się problemy ze stawem ramiennym, a głównie jego ból, zmniejszenie ruchomości oraz siły mięśni obsługujących staw.

Ograniczenia sprawności u paraolimpijczyków znajdują swoje odzwierciedlenie w specyficznej adaptacji mięśni i ścięgien. Wymagają one systematycznego monitorowania ukierunkowanego na optymalizację metod treningowych oraz zapobieganie urazom,

Ścięgno mięśnia nadgrzebieniowego jest funkcjonalnie bardzo istotną strukturą stawu ramiennego, a jednocześnie ulega znacznym przeciążeniom w paraolimpijskim treningu pływackim. Struktura ta może ulec naderwaniu lub uszkodzeniu. Zapalenie ścięgna mięśnia nadgrzebieniowego jest często objawem przeciążenia treningowego lub mikrourazów, powtarzających się w cyklu przygotowań startowych. Znaczącym problemem u pływaków jest ograniczenie ruchomości barku związane z tzw. zespołem cieśni podbarkowej lub bolesnym barkiem. Stan ten wynika głównie z wykonywania cyklicznych ruchów w stawie ramiennym, które prowadzą do stanu zapalnego i obrzęku ścięgna mięśnia nadgrzebieniowego i w następstwie zmniejszenia rozmiarów przestrzeni podbarkowej.

W tym miejscy należy podkreślić rolę trenera i fizjoterapeuty i ich współpracy ze sportowcem paralimpijskim. Zmiany w stawie ramiennym opisane wyżej rozwijają się zwykle w dłuższym okresie i mają charakter przewlekły. Rolą trenera jest tutaj uważna obserwacja zawodnika, ze szczególnym uwzględnieniem potencjalnych zmian w technice ruchu, wynikających z pojawiającego się bólu i ograniczenia ruchomości w stawie. Fizjoterapeuta jako członek sztabu szkoleniowego musi systematycznie badać zawodników. Ma tutaj do dyspozycji testy funkcjonalne oraz nowoczesne, obecnie w pełni mobilne urządzenia do obrazowania ultrasonograficznego. W sporcie paralimpijskim stosowany jest trening o wysokim stopniu specjalizacji, a w przypadku wybranych niesprawności jego specyfika jest jeszcze większa.

W procesie wieloletniego treningu adaptacja układu mięśniowo-szkieletowego jest u paraolimpijczyków bardzo mocno powiązana z rodzajem niepełnosprawności. Trener i fizjoterapeuta muszą być szczególnie wyczuleni na specyfikę adaptacji zawodnika paraolimpijskiego. Proces ten z punktu widzenia fizjologicznego przebiega tak, jak u wszystkich sportowców, ale przybiera również specyficzny kierunek, wynikający z dysfunkcji danego zawodnika. Taki stan rzeczy nakłada na sztab szkoleniowy trudne zadanie, polegające na jednoczesnym prowadzeniu specjalistycznego treningu i obserwacji potencjalnych zagrożeń urazem i kontuzją.

W procesie wieloletniego treningu adaptacja układu mięśniowo-szkieletowego jest u paraolimpijczyków bardzo mocno powiązana z rodzajem niepełnosprawności. Trener i fizjoterapeuta muszą być szczególnie wyczuleni na specyfikę adaptacji zawodnika paraolimpijskiego.

Opisane wyżej ścięgno mięśnia nadgrzebieniowego jest bardzo dobrym przykładem, w jaki sposób należy monitorować zmiany adaptacyjne i/lub przeciążeniowe u pływaków paraolimpijskich. Literatura wskazuje, że duże obciążenie treningowe powoduje zwiększenie grubości ścięgna, co w następstwie zmniejsza rozmiary przestrzeni podbarkowej. Z drugiej strony jest to typowa zmiana adaptacyjna w pływaniu i dotyczy obu stawów ramiennych. Wychwycenie momentu, w którym zmiany grubości ścięgna zaczynają bezpośrednio zwiększać ryzyko długotrwałego wyłączenia z treningu, jest zadaniem złożonym.

Najlepsza w tym wypadku jest ultrasonografia, która polega na pomiarze grubości ścięgna w trakcie sezonu oraz na przestrzeni kilku lat treningu. Stosujemy tutaj pomiar zaproponowany przez doktora Sebastiana Klicha i współpracowników polegający na pomiarze grubości ścięgna w określonych odległościach (5, 10 i 15 mm) od ścięgna mięśnia dwugłowego ramienia. Badacze wykazali w tym eksperymencie, że w stawie ramiennym po stronie kończyny amputowanej powyżej łokcia mamy do czynienia z istotnym statystycznie zwiększeniem grubości ścięgna, a co za tym idzie – zmniejszeniem przestrzeni podbarkowej. Obserwacja ta jest bezpośrednim dowodem na specyfikę adaptacji układu mięśniowo‑szkieletowego u paraolimpijczyków. Przykład ten pokazuje, że przed trenerem i fizjoterapeutą stoi bardzo poważne zadanie, polegające na uważnej analizie procesu treningowego, ukierunkowanej nie tylko na optymalizację obciążeń, ale również na specyfikę adaptacji wynikającej z dysfunkcji u danego zawodnika.

Amp Futbol

W amp futbolu mamy sytuację odmienną i związaną z korzystaniem przez graczy z kul pomagających w przemieszczaniu się na boisku. Gracze podczas meczu poruszają się szybko i często zmieniają kierunek ruchu. Korzystanie z kul powoduje trzy główne problemy. Pierwszy to przeciążenie stawu ramiennego, które w wielu przypadkach ma charakter podobny do opisanego powyżej u pływaków paraolimpijskich. Drugi, to chroniczne przeciążenie stawu nadgarstkowego, którego budowa anatomiczna nie jest dostoswana do dźwigania ciężaru ciała i intensywnej pracy podczas przemieszczania się zawodnika na boisku. Wreszcie trzeci, to mechaniczne urazy dłoni.

Doktor Jarosław Muracki i współpracownicy opisali w swoich pracach specyfikę przeciążeń w amp futbolu i wynikające z nich zagrożenie poważnymi urazami. Należy również tutaj podkreślić, że specjalistyczny trening i obciążenie meczowe w amp futbolu muszą być połączone z precyzyjną fizjoterapią, opartą na znajomości specyficznej adaptacji wynikającej z gry o kulach. Trener i fizjoterapeuta powinni zwrócić uwagę na lateralizację bolesności mięśniowej i adaptacji struktur układu mięśniowego, wynikające z amputacji w obrębie kończyny dolnej.

Resumując powyższe zagadnienia trzeba podkreślić, że nowoczesny trening paraolimpijski to sport na wysokim poziomie krajowym, europejskim i światowym. Konsekwencją tego są znaczące obciążenia treningowe pociągające za sobą ryzyko urazów. Ograniczenia sprawności u paraolimpijczyków znajdują swoje odzwierciedlenie w specyficznej adaptacji mięśni i ścięgien. Wymagają one systematycznego monitorowania ukierunkowanego na optymalizację metod treningowych oraz zapobieganie urazom, mogącym wyłączyć zawodnika z treningu i startów i – co znacznie bardziej niebezpieczne – do pogłębienia problemów z układem ruchu, wynikających z jego niepełnosprawności.

PIŚMIENNICTWO:

Madeleine P, Hansen EA, Andersen RE, Kumorek M, Mroczek D, Samani A, Kawczynski A. Eccentric exercise induces spatial changes in the mechanomyographic activity of the upper trapezius muscle. Scandinavian Journal of Medicine & Science in Sports 2018, 28(6): 1661-1670.

Kawczynski A, Samani A, Fernandez-de-las-Penas C, Chmura J, Madeleine P. SENSORY MAPPING OF THE UPPER TRAPEZIUS MUSCLE IN RELATION TO CONSECUTIVE SESSIONS OF ECCENTRIC EXERCISE. Journal of Strength and Conditioning Research 2012, 26(6): 1577-1583.

Muracki J, Kumorek M, Kisilewicz A, Pozarowszczyk B, Larsen DB, Kawczynski A, Boudreau S. Practical Use of the Navigate Pain Application for the Assessment of the Area, Location, and Frequency of the Pain Location in Young Soccer Goalkeepers. J Hum Kinet 2019, 69: 125-135.

Kisilewicz A, Janusiak M, Szafraniec R, Smoter M, Ciszek B, Madeleine P, Fernandez-de-Las-Penas C, Kawczynski A. Changes in Muscle Stiffness of the Trapezius Muscle after Application of Ischemic Compression into Myofascial Trigger Points in Professional Basketball Players. Journal of Human Kinetics 2018, 64(1): 35-45.

Klich S, Kisilewicz A, Pozarowszczyk B, Zaton M, Kawczynski A, Michener LA. Shoulder tendon characteristics in disabled swimmers in high functional classes – Preliminary report. Phys Ther Sport 2019, 35: 23-28.