Kultura budowania ciągłego doskonalenia zawodowego przyczyni się do sukcesów zarówno trenerów, jaki i ich podopiecznych – pisze w recenzji książki Od instruktora do trenera mistrza* prof. dr hab. Marcin Krawczyński.

Problematyka kompetencji jest przedmiotem zainteresowań wielu współczesnych autorów. Z jednej strony diagnozuje się kompetencje poszczególnych grup zawodowych, z drugiej — próbuje przewidywać niezbędne kompetencje przyszłości. Word Economic Forum w swoim raporcie na lata 2023–2027 przedstawiło kluczowe kompetencje niezbędne w osiąganiu wysokiego statusu w pracy zawodowej (Future of Jobs Report, 2023). Do najistotniejszych kompetencji zaliczono: kreatywne myślenie, analityczne myślenie, kompetencje techniczne, ciekawość i uczenie się przez całe życie, kompetencje społeczne, itd. Do tej dyskusji w kontekście sportu olimpijskiego i paralimpijskiego włączyli się autorzy monografii Od instruktora do trenera mistrza. Kompetencje i kwalifikacje trenera sportowego – prof. dr hab. Michał Lenartowicz i dr Piotr Marek.

Książka składa się ze wstępu, czterech rozdziałów, podsumowania, rekomendacji praktycznych, aneksu, piśmiennictwa, spisu tabel i rycin oraz załączników. Z obowiązku recenzenta muszę zaznaczyć, że kompozycja pracy jest typowa dla tego rodzaju opracowań. Przedmiotem pracy, w zamierzeniu autorów, stało się przedstawienie kompleksowej analizy zjawiska współczesnego świata sportu, analizy skoncentrowanej na kluczowej roli trenerów w kształtowaniu sukcesów sportowych na arenie międzynarodowej. Autorzy, czerpiąc z wieloletnich badań i bogatej praktyki zawodowej, oferują czytelnikowi wgląd w wyzwania, jakie stoją przed polskimi trenerami oraz przedstawiają konkretne rekomendacje w zakresie ich kształcenia i rozwoju zawodowego.

W rozdziale pierwszym Współczesny sport i rola trenera w systemie szkolenia i rywalizacji sportowej omówiono ewolucję roli trenera w sporcie, uwzględniając kontekst historyczny i współczesny. Autorzy przedstawiają, w jaki sposób instytucjonalizacja sportu oraz rozwój nowożytnego ruchu olimpijskiego przyczyniły się do profesjonalizacji tej dziedziny. Podkreślają znaczenie odejścia od koncepcji sportu amatorskiego na rzecz zawodowstwa, co pociągnęło za sobą powstanie wyspecjalizowanych zawodów, takich jak trenerzy, fizjoterapeuci czy psycholodzy sportowi. W rozdziale przedstawiono także wpływ globalizacji i medializacji na kształt współczesnego sportu. Autorzy wskazują, że media masowe, z roli obserwatora, stały się dominującym podmiotem, kształtującym sposób funkcjonowania sportu i pracy trenerów.

Wskazano również na problemy związane z kulturowymi różnicami w postrzeganiu roli trenera, co często utrudnia współpracę z międzynarodowym środowisku. Rozdział ten stanowi solidne wprowadzenie do tematyki książki, podkreślając, jak dynamiczne zmiany w społeczeństwie i sporcie wpłynęły na ewolucję roli trenera oraz jego znaczenie w systemie szkolenia i rywalizacji sportowej.

W rozdziale drugim Uwarunkowania procesu szkolenia i pracy zawodowej trenerów sportu autorzy skupili się na analizie kluczowych czynników wpływających na proces szkolenia i specyfikę pracy zawodowej trenerów sportowych. Autorzy identyfikują wyzwania stojące przed trenerami oraz warunki, które kształtują ich działalność zawodową. Przedstawiono trenerów jako kluczowe postaci w strukturze sportu, od których wymaga się wszechstronnych kompetencji i ciągłego rozwoju. Rekomenduje się tu wsparcie instytucjonalne oraz rozwój spójnych systemów edukacyjnych, które uwzględnią zmieniające się realia rynku pracy i oczekiwania społeczne wobec trenerów oraz wskazuje na potrzebę uwzględnienia zarówno aspektów technicznych, jak i wychowawczych w pracy trenera.

W rozdziale trzecim Specyfika procesu szkoleniowego i pracy trenerów w sporcie paralimpijskim skoncentrowano się na unikalnych aspektach pracy trenerów w sporcie paralimpijskim, które różnią się znacząco od standardów obowiązujących w tradycyjnych dyscyplinach sportu. Autorzy podkreślają wyjątkowe wyzwania, jakie stoją przed trenerami pracującymi z zawodnikami z niepełnosprawnościami, zarówno w kontekście szkoleniowym, jak i organizacyjnym. Sport paralimpijski to wyjątkowa przestrzeń, w której kompetencje trenerskie muszą być szczególnie wszechstronne i elastyczne. Autorzy podkreślają potrzebę dalszego rozwoju systemów wsparcia dla trenerów w tej dziedzinie oraz konieczność edukacji społeczeństwa na temat znaczenia sportu osób z niepełnosprawnościami. Rozdział ten to istotny wkład w literaturę dotyczącą roli trenerów w sporcie paralimpijskim, akcentuje ich znaczenie jako kluczowych postaci w procesie integracji i sukcesu sportowców z niepełnosprawnościami.

W rozdziale czwartym Kompetencje i kwalifikacje trenerów w olimpijskich i paralimpijskich dyscyplinach sportu autorzy przedstawiają wyniki badań i analiz, które pozwalają zidentyfikować kluczowe cechy wymagane od trenerów na najwyższym poziomie rywalizacji sportowej. Rozdział ten jest całościowym obrazem kluczowych kompetencji i kwalifikacji, które są niezbędne dla trenerów pracujących na najwyższym poziomie sportowym. Autorzy wskazują na znaczenie integracji wiedzy technicznej z umiejętnościami społecznymi i podkreślają, że efektywny rozwój trenerski wymaga wsparcia systemowego oraz dostępu do różnorodnych form edukacji. Wyniki przedstawione w tej części stanowią solidną podstawę do opracowania standardów kwalifikacji trenerskich zarówno w Polsce, jak i na arenie międzynarodowej.

W podsumowaniu autorzy dokonują syntezy kluczowych wniosków, wynikających z badań i analiz, podkreślając znaczenie roli trenerów w sukcesach sportowych na różnych poziomach, od sportu dzieci i młodzieży po rywalizację olimpijską i paralimpijską. Kładą nacisk na znaczenie kompleksowego podejścia do rozwoju trenerów, które obejmuje zarówno aspekty techniczne, jak i wychowawcze. Autorzy wyrażają nadzieję, że wnioski zawarte w książce przyczynią się do podniesienia standardów trenerskich w Polsce i na arenie międzynarodowej. Książka kończy się optymistycznym akcentem, wzywając do wspólnych działań na rzecz poprawy jakości pracy trenerskiej i sukcesów sportowych.

Szczególnie ważną częścią publikacji są zamykające ją Rekomendacje praktyczne. Opisano w nich konkretne działania, które mogą przyczynić się do poprawy jakości pracy trenerów oraz systemu ich kształcenia i doskonalenia zawodowego. Autorzy kierują swoje zalecenia zarówno do trenerów, jak i do organizacji sportowych oraz decydentów. Rekomendacje wskazują również, że poprawa jakości pracy trenerów wymaga współpracy na wielu poziomach – od działań indywidualnych, poprzez wsparcie instytucjonalne, aż po zmiany systemowe. Autorzy wzywają do budowania kultury ciągłego doskonalenia zawodowego, która przyczyni się do sukcesów zarówno trenerów, jaki i ich podopiecznych.

*Michał Lenartowicz, Piotr Marek, Od instruktora do trenera mistrza. Kompetencje i kwalifikacje trenera sportowego, PZWL, Warszawa 2025