Zmiany w przepisach antydopingowych. Czego polskich sportowców i trenerów powinny nauczyć przypadki Igi Świątek, Doroty Borowskiej czy Mateusza Rudyka? Na co zwrócić uwagę przy zastosowaniu TUE? Jak działa system ADAMS? Na te i inne pytania w swoim materiale odpowiada dr Michał Rynkowski, dyrektor POLADA.

Materiał powstał w oparciu o wykład podczas Konferencji Trenerów Sportów Olimpijskich i Paralimpijskich Mediolan–Cortina d’Ampezzo 2026

Najtrudniejszym rokiem w polskim sporcie w kontekście stosowania substancji zabronionych był 2012, rok igrzysk olimpijskich w Londynie. Na blisko trzy tysiące kontroli antydopingowych, 63 dało wynik pozytywny. Połowę z nich stanowiły przypadki stosowania stymulantów, wykryto wiele śladów stosowania THC.

Dla porównania w ubiegłym, 2024 roku, przeprowadziliśmy 2407 badań i mieliśmy 13 naruszeń przypadków antydopingowych. Wypada jednak zaznaczyć, że od 2021 roku nastąpiła zmiana filozofii badań antydopingowych, m.in. ze względu na covid stawiamy bardziej na jakość niż na ilość. Musimy przeprowadzać co najmniej trzy kontrole poza zawodami u sportowców, którzy wpisują dane do systemu ADAMS. Jest zatem więcej kontroli, ale mniejsza liczba próbek.

Skupiliśmy się na elicie sportowej, między innymi ze względu na letnie igrzyska olimpijskie, które już się odbyły i zbliżające się zimowe. Kontrole przeprowadzane były u zawodników bardziej świadomych, nie popełniających błędów. Najpewniej dlatego liczba naruszenia przepisów antydopingowych była mniejsza niż w latach ubiegłych. Im niższy poziom sportowy, tym sytuacja dopingowa jest gorsza. Dla nas w POLADA jest to wskazówka, że działania edukacyjne kierowane do zawodników wysokiego wyczynu mają sens i trzeba je powtarzać. Temu też służy przygotowany wykład, skierowany przede wszystkim do sportowców, trenerów, fizjoterapeutów przygotowujących się do XXV Zimowych Igrzysk Olimpijskich Mediolan–Cortina d’Ampezzo 2026. Nie mniej jednak w naszej działalności nie możemy zapominać o całości środowiska sportowego.

Jakie zmiany w przepisach antydopingowych na ZIO?

Nigdy nie odnotowaliśmy trendu wzmożenia przypadków dopingowych dotyczących sportów zimowych w roku poprzedzającym igrzyska. Historycznie sytuacja była zawsze lepsza niż w przypadku sportów letnich.

W marcu MKOl wydał przepisy antydopingowe na igrzyska. Są dostępne w Internecie na stronie MKOl. Można łatwo je znaleźć. Nie różnią się od tych obowiązujących na poprzednich igrzyskach olimpijskich letnich czy zimowych. Zmiany nastąpią dopiero w 2027 roku, kiedy wejdą w życie nowe przepisy Światowego Kodeksu Antydopingowego.

Kto sprawuje jurysdykcję nad sportowcami podczas igrzysk? Kto odpowiada za kontrole antydopingowe?

Uprawnionymi do przeprowadzania kontroli są krajowe organizacje antydopingowe (NADO, w Polsce będzie to POLADA) albo federacje międzynarodowe (IF).

Polscy sportowcy i trenerzy są związani przepisami antydopingowymi POLADA lub międzynarodowej federacji i to te organizacje mają obowiązek edukować i testować sportowców. Mają również inne obowiązki antydopingowe, takie jak zajmowanie się przypadkami, w których sportowcy lub trenerzy łamią przepisy antydopingowe.

Kiedy sportowcy stają się częścią reprezentacji narodowej pod zwierzchnictwem Narodowego Komitetu Olimpijskiego (w Polsce PKOl), wyjeżdżają na igrzyska i przybywają do wioski olimpijskiej, podlegają jurysdykcji Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego (MKOl). Wówczas obowiązujące stają się przepisy i procedury antydopingowe MKOl.

Za kontrolę antydopingową podczas igrzysk olimpijskich i paralimpijskich odpowiadają MKOl i IPC (International Paralympic Committe). W imieniu MKOl działa International Testing Agency (ITA), stosunkowo nowa organizacja,  działająca z ramienia różnych federacji sportowych. Jest pośrednikiem, usługodawcą wobec tych federacji. W przypadku igrzysk paralimpijskich nadal za kontrole odpowiada IPC.

Dlaczego na igrzyskach tak ważny jest okres „podczas zawodów”?

Okres „podczas zawodów” rozpoczyna się od momentu otwarcia wioski olimpijskiej aż do jej zamknięcia. Teraz okres na zawodach rozpoczyna się standardowo o godzinie 23.59 w dniu poprzedzającym zawody, w których zawodnik ma wziąć udział i kończy się po zakończeniu testowania antydopingowego związanego z tymi zawodami.

Jeśli więc zawodnik jest na liście startowej, ale nie weźmie udziału w zawodach, to może być kontrolowany aż do zakończenia wszystkich kontroli związanych z tymi zawodami. W momencie zakończenia zawodów rozpoczyna się okres „poza zawodami”.

Dlaczego ta wiedza jest ważna? Jest to istotne z powodu stosowania leków – w ramach wyłączenia terapeutycznego (TUE), które mogą zawierać substancje zabronione w sporcie. Oczywiście wszystkie leki powinny być stosowane zgodnie z zastosowaniami komisji medycznej, ale niektóre podczas zawodów są zabronione. Nigdy nie powinno się ich stosować na własną rękę i należy konsultować się ze sztabem medycznym.

Naruszenia przepisów antydopingowych

Mamy 11 rodzajów naruszeń przepisów antydopingowych. Bardziej szczegółowe informacje dostępne są na stronie WADA i POLADA. https://antydoping.pl/wp-content/uploads/2021/06/Przepisy-Antydopingowe-POLADA-2021-wersja-1.3..pdf. Wszystkie dotyczą sportowców, ale siedem z nich także personelu pomocniczego zawodnika, trenerów, lekarzy, fizjoterapeutów. Warto to podkreślić, ponieważ najczęściej w przestrzeni publicznej analizujemy przypadki sportowców, ale sztab zawodnika również ma sprawy za które odpowiada, także w kontekście przepisów antydopingowych.

Sportowcy muszą wiedzieć, jakie substancje i metody są zabronione w sporcie, i jak się chronić przed nieświadomym ich zastosowaniem podczas igrzysk. Spis substancji zabronionych jest przygotowany przez WADA i znajduje się w jednym z jej standardów – liście substancji i metod zabronionych. Lista ta obowiązuje przez także podczas Igrzysk. Jest dostępna w języku polskim. https://antydoping.pl/kontrole/miedzynarodowy-standard-listy-substancji-i-metod-zabronionych.

Warto też korzystać z tzw. Bazy Leków Zabronionych w sporcie, która dostępna jest również za pośrednictwem strony Polskiej Agencji Antydopingowej: www.leki.antydoping.pl

Należy cały czas dobitnie przypominać, że sportowcy są odpowiedzialni za swoje wyniki badań antydopingowych podczas zawodów, są odpowiedzialni za każdą substancję znajdującą się w ich organizmie. Uczulam na to zawodników. W sytuacji błędu popełnionego przez personel pomocniczy odpowiada za to zawodnik. Tak było w przypadku tenisisty Jannika Sinnera. W jego organizmie substancja znalazła się wskutek stosowania maści przez fizjoterapeutę na skaleczoną dłoń i następnie podczas masażu zawodnika dostała się do organizmu sportowca.

Przypadek Doroty Borowskiej był wyjątkowy w historii światowego antydopingu. Nigdy do tej pory nie doszło do transmisji substancji niedozwolonej ze zwierzęcia na człowieka.

Chciałbym też przytoczyć w tym miejscu przypadek kajakarki Doroty Borowskiej. Do wykrycia zakazanej substancji klostebolu doszło parę miesięcy przed igrzyskami w Paryżu. Po przeprowadzeniu bardzo wnikliwej analizy okazało się, że zawodniczka na łapy swojego psa nakładała maść przepisaną przez weterynarza. Zawodniczka nie skojarzyła, że w ten sposób może dojść do przeniesienia substancji zabronionej. Nie można też wykluczyć, że kajakarka przez przypadek mogła wdychać substancję, którą aplikowała psu w postaci sprayu. Nie ma wątpliwości, że właśnie podczas tej czynności doszło do przeniesienia substancji zabronionej do organizmu.

Przeprowadzone zostały badania włosów zawodniczki. Została uniewinniona na dosłownie chwilę przed swoim startem. Wzięła udział w igrzyskach, ale na pewno nie mogła zrealizować swoich sportowych celów.

To był wyjątkowy przypadek w historii światowego antydopingu. Nigdy do tej pory nie doszło do transmisji substancji niedozwolonej ze zwierzęcia na człowieka.

Po przeanalizowaniu wielu innych przypadków, w tym sprawy Igi Świątek, możemy wyrazić graniczące z pewnością twierdzenie, że suplementy i leki mogą być przyczyną lub znacząco zwiększać ryzyko pozytywnego wyniku badania antydopingowego. Wnioski z tego płynące, dotyczące suplementów i leków, są następujące:

W przypadku Igi Świątek wiemy, że w czasie produkcji leku doszło do zanieczyszczenia produkcyjnego tego preparatu. Postępowanie realizowane przez Głównego Inspektora Farmaceutycznego wykazało, że zanieczyszczenie mieściło się w jakościowych normach produkcyjnych. Więc było ono z perspektywy produkcyjnej nieistotne.

Ponadto laboratorium, które przeprowadzało analizę pod kątem substancji dopingujących, ma tak czułą metodę detekcji na tę konkretną substancję (trimetazydna), że jest w stanie wykryć bardzo niskie stężenia.

Wszystkie te przykłady pokazują, że zawodnicy muszą skrupulatnie podchodzić do stosowania różnego rodzaju preparatów, w tym leków. Najlepiej prowadzić rejestr stosowanych leków i suplementów. Inną ważną radą dla każdego sportowca leczącego się jest zachowanie opakowań leków z tej samej partii/serii. W przypadku zanieczyszczeń leków analiza takich produktów może znacząco ułatwić udowodnienie swojej racji. Należy także zapamiętać o konieczności deklarowania stosowanych produktów podczas kontroli antydopingowej. Wszystkich produktów.

Warto pamiętać, że niektóre próbki pobrane od sportowców są przechowywane przez okres nawet 10 lat.

Zachowanie ostrożności i skrupulatność mogą uratować karierę i reputację.

Wyłączenie do celów terapeutycznych (TUE)

• TUE pozwala sportowcom, u których zdiagnozowano stan chorobowy na stosowanie leków zawierających zakazaną substancję przez ustalony okres czasu, przy ustalonej dawce i częstotliwości stosowania oraz ustalonej drodze podania.
• Przyznane TUE muszą być ważne przez cały czas trwania Igrzysk. Jeśli wygasa ono w trakcie Igrzysk, sportowcy muszą złożyć wniosek o nowe TUE do właściwej organizacji antydopingowej (ADO).
• Jeśli w trakcie Igrzysk okaże się, że niezbędne jest przyjęcie leku, dokument TUE może zostać wydany przez specjalny komitet na cały czas trwania Igrzysk lub krótszy okres np. dwóch dni.
• Wszystkie TUE (zarówno te wydane przed igrzyskami, jak i w ich trakcie) muszą znaleźć się w systemie ADAMS i być potwierdzone przez WADA.

W związku z tym chciałbym przytoczyć kolejny przykład polskiego sportowca. Dotyczy kolarza torowego Mateusza Rudyka. Zawodnik choruje na cukrzycę i miał przyznane TUE, które wygasło przed igrzyskami w Paryżu. W tym czasie, podczas zawodów w Niemczech, przeszedł kontrolę antydopingową, która dała pozytywny wynik na insulinę. Zawodnik został zawieszony. Badanie było przeprowadzone w Niemczech, sprawę prowadziła Niemiecka Agencja Antydopingowa, potem przekazała ją do Międzynarodowej Unii Kolarskiej (UCI).

Zawodnik uzyskał wsteczne wyłączenie dla celów terapeutycznych wydawane na zasadzie sprawiedliwościowej. To nie jest łatwe do uzyskania, ale w jego sprawie nie było wątpliwości. Zupełnie niepotrzebnie przeżył stres, co pewnie też odbiło się na jego zdrowiu i wyniku. Dobrze w takich przypadkach ustawić sobie przypomnienie, kiedy wygasa zezwolenie na TUE.

Z drugiej strony ktoś może zapytać, skoro zawodnik jest cukrzykiem i będzie chorował na tę chorobę do końca życia, po co ma odnawiać TUE? Zgody nie są wydawane dożywotnio, bo może ulec zmianie dawkowanie, przebieg choroby, inaczej może przebiegać leczenie. Jeżeli są jakiekolwiek wątpliwości w sprawie TUE zalecam kontakt z POLADA. My zajmiemy się sprawą albo przekażemy ją do właściwej federacji międzynarodowej.

SYSTEM ADAMS

Jeżeli chodzi o podawanie danych pobytowych to zawodnicy są zobligowani do podawania jednogodzinnego okienka testowania na każdy dzień. Z naszej perspektywy jest to najważniejsze i wystarczające. Może to być okienko między 6.00 a 7.00 rano czy między 20.00 a 21.00. Decyduje o tym zawodnik.

Co więcej, jeżeli pojawia się nagła sytuacja, zmienia się harmonogram treningów, startów, a w sportach zimowych dużo zależy przecież od pogody i trening może zostać przesunięty, to trzeba to okienko zmienić. Można to zrobić w ostatniej chwili. Warto o tym pamiętać.

Podczas igrzysk nadal obowiązują wymagania dotyczące podawania danych pobytowych. Oznacza to, że sportowcy wpisani do Zarejestrowanej Grupy Zawodników (RTP) muszą nadal przekazywać informacje o miejscu pobytu i aktualizować je. Ponadto sportowcy z RTP zobowiązani są dostarczyć do Polskiego Komitetu Olimpijskiego (PKOl) szczegółowe informacje dotyczące czasu obecności na igrzyskach, takie jak informacje o ich zakwaterowaniu na czas trwania zawodów, łącznie z numerem pokoju.

Natomiast zawodnicy spoza RTP będą musieli dostarczyć informacje o miejscu pobytu w czasie Igrzysk do Polskiego Komitetu Olimpijskiego (PKOl), który następnie przekaże je MKOl/ITA. Informacje te obejmują: daty przyjazdu i wyjazdu, szczegóły zakwaterowania podczas igrzysk, takie jak: lokalizacja, nazwa budynku i numer pokoju w wiosce olimpijskiej, nazwa hotelu, adres i numer pokoju (jeśli mieszkają poza wioską olimpijską), harmonogram treningów
i zawodów, w tym miejsce/lokalizację.

Zarządzanie wynikami badań antydopingowych podczas igrzysk

Podczas igrzysk organem zarządzającym wynikami jest MKOl. W ramach przekazanych obowiązków za reprezentowanie MKOl odpowiedzialne jest ITA i działa w jego imieniu. W okresie przedolimpijskim i podczas Igrzysk wyniki wszystkich analiz będą przekazywane do programu ADAMS.

Jeśli weryfikacja próbki z wynikiem pozytywnym nie ujawni obowiązującego TUE lub odstępstwa od standardów międzynarodowych, ITA zobowiązana jest do przeprowadzenia stosownego dochodzenia. Do czasu jego zakończenia nie powiadamia o pozytywnym wyniku, ale może zdecydować o analizie próbki B przed zakończeniem postępowania, powiadamiając o tym sportowca.

Jeśli analiza próbki A zakończyła się niekorzystnym wynikiem, Izba Antydopingowa CAS (CAS Anti-Doping Division) nakłada tymczasowe zawieszenie po wysłuchaniu sportowca lub innej osoby naruszającej przepisy antydopingowe, ewentualnie po zapoznaniu się z pisemnymi wyjaśnieniami. Tymczasowe zawieszenie może zostać uchylone, jeśli zawodnik przekona skład orzekający, że do naruszenia przepisów antydopingowych doszło w wyniku zażycia zanieczyszczonego produktu.

Jeśli tymczasowe zawieszenie jest nałożone na podstawie wyniku próbki A, a wynik analityczny i późniejsza analiza próbki B nie potwierdzi naruszenia, tymczasowe zawieszenie powinno zostać automatycznie zniesione.

Naruszenie przepisów antydopingowych w sportach indywidualnych podczas zawodów automatycznie prowadzi do unieważnienia wyniku uzyskanego
w danych zawodach (i każdych innych, do których zawodnik kwalifikował się dzięki uzyskanemu rezultatowi) oraz innych konsekwencji, w tym przepadku medali, dyplomów, punktów i nagród.

Przypadki naruszenia przepisów przekazywane są do właściwej federacji międzynarodowej, która decyduje o sankcjach wykraczających poza okres igrzysk. Nałożone sankcje są automatycznie publikowane i podawane do publicznej wiadomości.