Pokolenie Z potrzebuje autentycznego kontaktu — nie wystarczy mówić do nich, trzeba mówić z nimi – pisze dr Adam Chrapusta w drugiej części artykułu, w którym przekazuje praktyczne wskazówki dla trenerów pracujących z młodymi sportowcami.

W pierwszej części przedstawiłem genezę powstania Pokolenia Z. Przyjrzałem się mu z wielu stron: antropologicznej, socjologicznej, psychologicznej i językoznawczej. Ze szczególnym naciskiem na to, jak myślą, co czują i jak trenują. W kontynuacji artykułu pokazuję, jak wobec zmiany pokoleniowej powinni zachowywać się trenerzy.

Sport według Zetek – mniej musztry, więcej sensu – aktywność na własnych zasadach

Pokolenie Z, to pokolenie, które częściej uczestniczy w sporcie wyczynowym, a wielu młodych sportowców należy do elity sportowej. Praca z tą grupą wymaga zastosowania nowych strategii komunikacyjnych, budowania motywacji oraz rozwijania odporności psychicznej, które różnią się od podejść stosowanych wobec wcześniejszych pokoleń.

Pandemia COVID-19 dodatkowo wzmocniła wyzwania. Ograniczenia kontaktów bezpośrednich oraz przeniesienie aktywności do świata online wpłynęły negatywnie na samodyscyplinę, motywację i poczucie przynależności do zespołu. Trenerzy muszą teraz wykazywać się elastycznością, empatią i umiejętnością indywidualizowania procesu treningowego.

We współczesnym świecie komunikacja z młodymi sportowcami wymaga zmiany podejścia – zawodnicy preferują wiadomości tekstowe zamiast rozmów twarzą w twarz. Zetki często unikają kontaktu wzrokowego i mają trudności z wyrażaniem emocji, co bywa odbierane jako brak zaangażowania. Trenerzy powinni skupiać się na pytaniach otwartych, wzmacnianiu dialogu oraz jasnych, konstruktywnych komunikatach – unikając krytyki. Młodzi zawodnicy cenią sobie partnerstwo i transparentność.

Ważne jest też dopasowanie formy przekazu – obraz, krótkie filmy, memy czy wideoanalizy są codziennymi narzędziami młodzieży. Wykorzystanie ich może poprawić zrozumienie i zaangażowanie w trening i relacje. Trenerzy powinni przekazywać informacje w sposób zwięzły, precyzyjny i dynamiczny – Zetki są przyzwyczajone do natychmiastowej informacji zwrotnej (tak jak w mediach społecznościowych).

Ponadto, młodzież wychowana w cyfrowym świecie często nie traktuje dorosłych jako autorytetu z racji wieku czy pozycji, lecz na podstawie kompetencji. Młodzi sportowcy mogą weryfikować wskazówki trenerskie, co może być odbierane jako brak zaufania – jednak warto rozumieć to jako potrzebę autonomii i partnerstwa.

Sport powinien być przestrzenią ekspresji, a nie  dyscypliny. Znaczenia nabiera poszukiwanie sensu „Po co?”, niż „Jak dobrze?”. Sport może pełnić tu rolę stabilizującą, jeśli zostanie dobrze dopasowany do ich potrzeb: jako przestrzeń wsparcia, rozwoju emocjonalnego i nowej wspólnoty.

Psychologia sportu– co motywuje, co rani, co wspiera?

Trzy kluczowe obszary w pracy z Zetkami są następujące:

• Odporność psychiczna oraz zdolność do pozytywnego adaptowania się do trudnych sytuacji, radzenia sobie ze stresem oraz powrotu do równowagi psychicznej po doświadczeniu kryzysu (rezyliencja) – młodzi zawodnicy często unikają trudnych sytuacji, wykazując np. objawy psychosomatyczne, aby uciec od presji. Trening odporności psychicznej powinien zaczynać się wcześnie – młodzi ludzie wtedy lepiej radzą sobie ze stresem i rzadziej cierpią na lęki i depresję.

• Perfekcjonizm i wypalenie sportowe – pokolenie Z cechuje rosnący perfekcjonizm. Dążenie do wysokich standardów, zarówno własnych, jak i narzuconych z zewnątrz (przez trenerów, rodziców, media), zwiększa lęk przed porażką i może prowadzić do wyczerpania emocjonalnego oraz wypalenia. Perfekcjonizm, w połączeniu z porównywaniem się online, jest szczególnie szkodliwy w sporcie.

• Depresja wśród sportowców – zwłaszcza na etapie przejścia z poziomu juniorskiego do seniorskiego młodzi sportowcy doświadczają wzmożonej presji, redefiniują swoją rolę w sporcie i nierzadko mierzą się z samotnością. Oczekiwania wynikowe, brak wsparcia i nadmierna presja mogą prowadzić do pogorszenia zdrowia psychicznego.

Zrozumienie tych mechanizmów jest kluczowe dla trenerów i psychologów sportu – nie tylko w kontekście poprawy wyników, lecz przede wszystkim dla ochrony zdrowia psychicznego młodych sportowców. Uświadomienie sobie, że najgroźniejszym przeciwnikiem zawodnika może być on sam, otwiera drogę do kształtowania jego samooceny. Ta metafora odsłania ograniczenia tkwiące w potencjale zawodnika, które nierzadko stają się źródłem jego własnych barier. Odgrywa to istotną rolę w kształtowaniu i reprezentowaniu jego stanu mentalnego.

Trenerze, nie motywuj, komunikuj! O refleksyjności, języku wsparcia i relacji z Zetkami

1. Trener jako przewodnik, nie generał

Bycie refleksyjnym praktykiem to nie tylko reagowanie na bieżące sytuacje, ale przede wszystkim zdolność do krytycznej analizy własnych działań, ciągłego doskonalenia i świadomego podejmowania decyzji. Taki trener nie narzuca, ale towarzyszy — staje się przewodnikiem, który wspiera zawodnika w jego rozwoju, uwzględniając jego indywidualność, emocje i kontekst społeczny.

 Znaczenie relacji z trenerem jako czynnika ochronnego – refleksyjność trenerska – oznacza gotowość do eksperymentowania i twórczego reagowania na zmienne sytuacje, a nie sztywne trzymanie się utartych schematów. Jest to szczególnie ważne w pracy z przedstawicielami pokolenia Z, dla których autonomia, personalizacja i natychmiastowy feedback są nie tylko potrzebą, ale normą.

• Jak mówić, żeby młody sportowiec słuchał i się otwierał?

Język trenera ma moc budowania relacji lub jej burzenia. Komunikacja oparta na empatii, otwartości i wzmacniających komunikatach działa znacznie skuteczniej niż tradycyjne, dyrektywne podejście. Pokolenie Z potrzebuje autentycznego kontaktu — nie wystarczy mówić do nich, trzeba mówić z nimi.

Refleksyjność w działaniu zakłada uważność i zdolność do dostosowania komunikatów do emocjonalnej i poznawczej dojrzałości zawodnika. Mikrofeedback, pytania otwarte, język korzyści i codzienna praktyka uważnego słuchania wspierają proces budowania zaufania i współpracy.

• Rola empatii, mikrofeedbacku i języka korzyści

Empatia jest jednym z kluczowych elementów współpracy z młodymi sportowcami, którzy nierzadko doświadczają presji społecznej i trudności emocjonalnych. Refleksyjny trener nie tylko dostrzega, co się dzieje „na zewnątrz”, ale i rozumie, co dzieje się wewnątrz zawodnika.

Trener młodych zawodników zamiast szukać jednej uniwersalnej metody motywowania, powinien rozwijać umiejętność rozumienia indywidualnych potrzeb, stosować krótkie informacje zwrotne (mikrofeedback) i świadomie korzystać z języka korzyści, który wzmacnia poczucie sensu i zaangażowania. Zamiast wzmacniać odporność na zasadzie „grubej skóry”, powinno budować się świadomość siebie i jasno określać granice własnych możliwości.

• Model GROW – rozmowa, która prowadzi do celu – zastosowanie coachingowego podejścia w pracy z pokoleniem Z

Model GROW (Goal – Reality – Options – Will) stanowi narzędzie wspierające refleksyjność trenerską i jednocześnie odpowiada na potrzeby młodych zawodników. Dzięki niemu możliwe jest prowadzenie konstruktywnej rozmowy, która nie tylko wspiera rozwój psychiczny, ale też buduje motywację wewnętrzną i odporność emocjonalną.

• Goal – wspólne ustalanie realnego celu

Pierwszym krokiem do tworzenia modelu GROW jest wyznaczenie indywidualnych, realistycznych i atrakcyjnych celów. Młodzi sportowcy cenią sobie możliwość współtworzenia własnej ścieżki rozwoju, dlatego zaangażowanie ich w proces wyznaczania celów wzmacnia motywację i sprawczość.

Należy jasno zdefiniować cel, osadzić w realiach zawodnika i wesprzeć elementami wizualnymi – tak, by stał się nie tylko wyzwaniem, ale i inspiracją. Taki proces wspiera rozwój samodzielności i poczucia kontroli, kluczowych dla wewnętrznej motywacji.

• Reality – co faktycznie się dzieje?

Drugi etap modelu GROW zakłada analizę obecnej sytuacji zawodnika — jego zasobów, barier i dotychczasowych doświadczeń. Jest to czas na uważną, refleksyjną rozmowę, w której trener stawia pytania otwarte, pomagające zawodnikowi zrozumieć własne emocje, reakcje i strategie radzenia sobie z presją.

Dla pokolenia wychowanego w świecie natychmiastowego dostępu do informacji ten moment zatrzymania się i autorefleksji jest wyjątkowo wartościowy — buduje samoświadomość i odporność psychiczną.

• Options – razem szukamy rozwiązań

Etap polega na wspólnym opracowaniu strategii działania trenera i zawodnika. Refleksyjny trener nie narzuca gotowych odpowiedzi, lecz zachęca zawodnika do kreatywnego poszukiwania rozwiązań, które są zgodne z jego preferencjami i możliwościami.

Pokolenie Z, przyzwyczajone do samodzielnego poszukiwania wiedzy i informacji, docenia współudział i partnerskie podejście. Taki proces rozwija elastyczność myślenia i wzmacnia umiejętność radzenia sobie z trudnościami.

• Will – decyzja i zobowiązanie do działania

Ostatni etap modelu GROW to podjęcie konkretnego zobowiązania do działania — zaplanowanie kolejnych kroków oraz monitorowanie postępów sportowych. Plan musi być elastyczny i uwzględniać emocjonalne potrzeby zawodnika, który może mieć trudności z presją i lękiem przed porażką.

Refleksyjny trener wspiera zawodnika, zapewnia ramy, stabilność i bezpieczeństwo emocjonalne, dzięki czemu młody sportowiec może z większą odwagą podejmować ryzyko i rozwijać umiejętność wyciągania wniosków z niepowodzeń.

• Zamiast konkluzji – dwa światy, jeden mecz

Boomerzy i Zetki – zamiast prób „naprawy”, propozycja współpracy

Sport jako przestrzeń spotkania i dialogu

Sport, tak ważny dla wszystkich pokoleń, może być miejscem, które łączy, a nie powinien być miejscem generacyjnego konfliktu – może stać się przestrzenią dialogu i współpracy. Starsze pokolenia wnoszą doświadczenie i strukturę, młodsze – świeże spojrzenie, ciekawość i potrzebę sensu.

Sport to nie tylko rywalizacja, wyniki i medale. To zjawisko głęboko zakorzenione w historii i tożsamości człowieka — sport to kultura, sztuka, nauka.

Sport od wieków towarzyszy społeczeństwom, m.in. jako forma wyrazu wartości, tożsamości narodowej i wspólnotowej. Widać piękno w ruchu, ekspresję i emocje, które potrafią poruszyć widza niczym dzieło malarza czy muzyka, a sportowcy stają się artystami swoich dyscyplin. Sport to też nauka, ponieważ opiera się na precyzyjnym poznaniu ciała, psychiki, biologii, fizyki ruchu czy teorii treningu. Współczesny sport nie istnieje bez analiz biomechanicznych, psychologii sportu, dietetyki czy medycyny. Trening to eksperymentowanie, doskonalenie i uczenie się – na błędach i sukcesach.

Refleksyjność pozwala połączyć te światy – umożliwia trenerom dostosowanie podejścia do dynamicznych zmian społecznych i kulturowych, z poszanowaniem unikalnych cech pokolenia Z.

• Pokolenie Z potrzebuje autentyczności, ale też struktury

Młodzi sportowcy szukają autentyczności i relacji opartych na partnerstwie. Daje to możliwość trenerom do przysposabiania zawodników w znajomości zasad savoir-vivre’u, stosowania form grzecznościowych, troski o czystość i estetyczny wygląd, punktualność, uprzejmość, okazywanie szacunku, takt i umiejętność uważnego słuchania. Kultura osobista i dobre maniery to nie tylko zbiór zasad, ale przede wszystkim wyraz szacunku, kultury i troski o dobre relacje międzyludzkie. Znajomość tych sfer pozwoli osobom pokolenia Z czuć się bezpiecznie w społeczeństwie.

Odpowiednio jasno zdefiniowane oczekiwania, wyważona struktura treningu i wsparcie emocjonalne są fundamentem skutecznej pracy z pokoleniem Z.

• Starsze pokolenia mają doświadczenie, młodsze – świeżość i pytania

Dojrzałość i refleksyjność trenera nie wyklucza otwartości na nowe perspektywy. Wręcz przeciwnie — łączenie doświadczenia z elastycznością i ciekawością jest kluczem do efektywnej pracy w środowisku sportowym, które coraz częściej staje się wielopokoleniowe.

• Razem mogą stworzyć środowisko, w którym chce się działać i żyć

Kiedy refleksyjność spotyka empatię, a wiedza naukowa współistnieje z otwartością na młode pokolenie, powstaje środowisko sprzyjające rozwojowi – nie tylko sportowemu, ale i osobistemu. Już w 1974 roku Timothy Gallwey w swojej głośnej publikacji o tenisie pisał, że „każdy mecz składa się z dwóch części, jednej zewnętrznej i jednej wewnętrznej”. Ta wewnętrzna walka toczy się w umyśle sportowca, który musi zmierzyć się z takimi trudnościami jak: napięcie nerwowe, niepewność, problemy z koncentracją, zdenerwowanie czy lęk przed oceną. Ten wewnętrzny wymiar sportu rozgrywa się w umyśle zawodnika, który staje w obliczu walki z samym sobą. To właśnie tam rodzi się prawdziwa motywacja, odporność i droga do mistrzostwa. Mistrz stworzony jest z tego, co ma głęboko w sobie: z marzeń, pragnień, wizji. To jego świat wewnętrzy jest widoczny jako końcowy efekt rekordów, sukcesów, pracy, medali.