Druga część artykułu Jana Godlewskiego, który jest próbą odpowiedzi na pytanie, w jakim wieku i w jaki sposób najlepiej rozpocząć trening zapaśniczy.

W pierwszej części opisywałem korzyści, jakie niesie uprawianie zapasów dla dzieci i młodzieży. Zaznaczałem przy tym niezbędne warunki, jakie muszą spełnić trenerzy i instruktorzy, by trening w tym wymagającym sporcie był bezpieczny. Przestrzegałem również przed wczesną specjalizacją w zapasach, ale też i w innych sportach. Temat ten rozwijam tutaj.

Droga do mistrzostwa sportowego

Najlepszą drogą dla przyszłych sukcesów sportowych jest sytuacja, w której dziecko próbuje kilku dyscyplin sportowych, zanim wybierze jeden główny sport, w którym będzie się specjalizowało. Badania wykazały, że dzieci, które uczestniczą w wielu dyscyplinach sportowych, posiadają większy potencjał i mają większe możliwości w dochodzeniu do mistrzostwa sportowego w sporcie zawodowym. Posiadają większą pewność siebie, motywację, mają perspektywę dłuższej kariery i lepszego rozwoju fizycznego i psychicznego. Dzieci „wielosportowe” są także bardziej kreatywne.

Specjalizacja pojedynczego sportu powinna nastąpić w momencie, kiedy przyszły zawodnik osiągnie fizyczną dojrzałość. Jednak dla tych, którzy zdecydują się specjalizować w jednym sporcie bez względu na wiek, intensywne treningi i wczesna specjalizacja powinna być ściśle monitorowana pod kątem wielkości obciążeń treningowych i obciążenia psychicznego.

W zapasach droga dziecka do kariery sportowej powinna być podzielona na etapy stosownie do wieku

Tab. Nr.1                                       Etapy szkolenia w zapasach

W przypadku dzieci w wieku 9–10 lat trening powinien być realizowany dwa razy w tygodniu, najczęściej przez godzinę lub 1 godzinę i 15 minut.

W wieku 11–12 lat dzieci mogą trenować 2–3 razy w tygodniu przez ok. 1,5 godziny. Od 10–11 roku życia młodzież zaczyna rywalizować w zawodach sportowych.

W zajęciach z dziećmi na tym etapie szkolenia należy zwrócić szczególną uwagę na właściwie dobraną intensywność i objętość wysiłku fizycznego.

Starsze dzieci w wieku od 13 do 15 lat mogą trenować przez 1,5 godziny nawet 4–5 razy w tygodniu.

Według badań aż 72% zapaśników miało wcześniej możliwość uprawiania kilku sportów jednocześnie w wieku od 6 do 10 lat.

Uważa się, że możliwości te zmniejszyły się między 11 a 14 rokiem życia, a między 15 a 18 rokiem życia są uważane za bardzo małe według 24% respondentów.

Droga do najwyższego poziomu sportu wyczynowego zależy od wielu uwarunkowań, także zewnętrznych.

Załóżmy, że mamy dwóch zawodników z rocznika 2018, którzy są w sekcji zapaśniczej. Jeden z nich, który urodził się w styczniu 2018 roku, ma rocznikowo 6 lat i przeżył 72 miesiące.

Z kolei jego kolega, który z nim ćwiczy, urodził się w grudniu 2018, choć ma tyle samo lat rocznikowo, to przeżył tylko 63 miesiące, a więc o 11 mniej. Ten pierwszy jest więc o 17% starszy niż ten drugi. Z dużym prawdopodobieństwem jest biologicznie bardziej rozwinięty i to zarówno fizycznie, jak i też psychicznie.

Będzie więc miał przewagę nad swoim partnerem. Ciekawostką jest, że badania, które powielano w wielu krajach wykazały, że dzieci urodzone w pierwszych miesiącach danego roku osiągają większe sukcesy w sporcie niż dzieci urodzone w ostatnim kwartale roku. Podobna sytuacja dotyczy nie tylko sportu, ale również posiadania cech przywódczych i częściowo również edukacji.

W języku angielskim to zjawisko określa się mianem Relative Age Effect (RAE). Istnienie „efektu wieku względnego” (RAE) oznacza dużą różnicę w dojrzałości wśród dzieci urodzonych w tym samym roku.

Różnica w wieku dojrzałości ma oczywisty wpływ na selekcję do zawodów. Promocję w rozwijaniu talentu sportowego otrzymują więc zwykle osoby urodzone na początku roku, zwłaszcza w najmłodszych grupach wiekowych. Wraz z wiekiem przewaga ta zanika, ponieważ urodzeni później wyrównują się w rozwoju biologicznym w stosunku do starszych o kilka miesięcy kolegów.

Prawie 75% przyszłych zapaśników rodzi się w ciągu pierwszych sześciu miesięcy. Pokazują to również wcześniejsze badania Szwedzkiej Konfederacji Sportu (2015), dotyczące efektu wieku względnego i tego, kto trafia do drużyny narodowej.

Należy zwrócić także uwagę na fakt, że rozwój fizyczny polega na ciągu konsekwentnych przemian w życiu osobniczym. Przez rozwój fizyczny rozumiemy całokształt procesów biologicznych (biofizycznych i biochemicznych). Rozwój ten dotyczy zarówno aparatu ruchu, a więc kośćca, stawów, mięśni i układu nerwowego, jak i innych układów organizmu oraz kształtowania się tych właściwości funkcjonalnych, które nazywamy motoryką.

Na podstawie wielu badań wiadomo, że tempo wzrastania i dojrzewania jest w dużej mierze determinowane genetycznie. Znany jest także fakt wpływu środowiska na życie człowieka, na jego rozwój fizyczny i motoryczny. Przykładem nieliniowego rozwoju fizycznego jest końcowy etap okresu wczesnoszkolnego (dziewczęta ok. 10–11 roku życia i chłopcy ok. 12–13 roku życia), kiedy to następuje faza wyjątkowej łatwości przyswajania sobie nowych ruchów o skomplikowanej strukturze, mówi się tu o „uczeniu się z miejsca”. Zjawisko to, zbieżne z przejawami wyraźnego zrównoważenia szkolnego, bywa określane jako „drugie apogeum w rozwoju motoryczności” czy też jako „okres dziecka doskonałego”.

Zdolności motoryczne, jakie należy rozwijać we wstępnym etapie szkolenia młodego zapaśnika

Wstępny etap szkolenia w zapasach musi akcentować rozwój cech funkcjonalnych, a szczególnie: koordynacji ruchowej, zwinności, gibkości oraz wydolności tlenowej. Wymienione cechy tworzą fundament do dalszego systematycznego i planowego szkolenia w zapasach, zgodnego z zasadami rozwoju fizycznego i psychicznego dziecka.

Należy zwrócić uwagę, że u niektórych młodych zawodniczek i zawodników mogą wystąpić zaburzenia koordynacji ruchowej związane z okresem skoku pokwitaniowego. Na tym etapie podczas zajęć treningowych należy nauczać i kształtować prawidłowe i charakterystyczne dla zapasów reakcje i nawyki ruchowe, ze szczególnym akcentem na poprawność wykonania.

W szkoleniu należy uwzględnić różne formy gier i zabaw z mocowaniem oraz ćwiczenia gimnastyczne i akrobatyki sportowej. Należy stopniowo i metodycznie rozszerzać zakres nauczania ćwiczeń ukierunkowanych i przechodzić do nauczania podstaw techniki.

W tym okresie szkoleniowym układy wegetatywne nie są jeszcze w pełni ukształtowane, dlatego należy bardzo ostrożnie dozować obciążenia. Dzieci w tym wieku podczas zajęć treningowych nie powinny być poddawane długotrwałym intensywnym obciążeniom.

Wszystkie dzieci z wiekiem rosną. Jednak czas wzrostu, prędkość wzrostu i poziom rozwoju może się diametralnie różnić u dzieci w tym samym wieku. Niektóre okresy sensytywne w rozwoju danych zdolności opierają się na wieku chronologicznym, a niektóre na wieku rozwojowym. Dlatego ważne jest, aby znać różnicę pomiędzy wiekiem chronologicznym a wiekiem rozwojowym tak, by odpowiednio dopasować akcent treningowy indywidualnie dla każdego młodego zawodnika.

Wiek chronologiczny to ilość lat i dni od momentu narodzin. Natomiast wiekiem biologicznym jest stopień fizycznej, psychicznej i emocjonalnej dojrzałości.

Przykładowymi biologicznymi wyznacznikami dla wieku rozwojowego może być wystąpienie prędkości wzrostu, czy pojawienie się miesiączki u dziewcząt. W momencie, gdy określimy w jakim wieku rozwojowym jest nasz zawodnik, możemy wtedy położyć większy nacisk na kształtowanie odpowiedniej zdolności motorycznej.

Każdy z etapów szkolenia ma swoją specyfikę. Gdy znamy priorytety techniczno-taktyczne, mentalne (wynikające z ontogenezy rozwoju dziecka) oraz motoryczne, które określają okresy sensytywne dla danej kategorii wiekowej, nasz trening staje się o wiele bardziej efektywny.

W zapasach etap szkolenia wszechstronnego powinien trwać co najmniej dwa lata lub więcej. W tym okresie zawodnicy doskonalą umiejętności ruchowe, a trener prowadzący grupę ma czas na rozpoznanie uzdolnień i predyspozycji swoich podopiecznych. Realizacja celów i zadań właściwych dla etapu wszechstronnego przejawia się w stosowaniu bardzo szerokiego wachlarza form i ćwiczeń z różnych sportów, jednocześnie uwzględniając okresy sensytywne (krytyczne) oraz różnice wynikające z dymorfizmu płciowego.

Na etapie szkolenia w kategorii młodzików 12–14 lat młody zawodnik powinien opanować następujące umiejętności:

Przygotowanie motoryczne

• Posiadać umiejętność wykonywania wyznaczonych ćwiczeń gimnastycznych i akrobatyki sportowej oraz padów do przodu, tyłu oraz bocznych.
• Posiąść umiejętność wykonania specyficznych dla sportu zapaśniczego ćwiczeń ukierunkowanych, ze szczególnym uwzględnieniem ćwiczeń „mostowych” oraz ćwiczeń wzmacniających mięśnie szyi i karku.

Uwaga: nie należy wykonywać ćwiczeń mostowych na samej głowie, ćwiczenia tzn. „mostowania” wykonywać z podporem rąk. Należy unikać obciążenia osiowego kręgów szyjnych!!!

• Osiągnąć wyznaczony wynik testu Coopera w swoim przedziale wiekowym.
• Osiągnąć zadowalające (ustalone indywidualnie) wyniki testów sprawności ogólnej i specjalnej wyznaczone dla tej grupy wiekowej opracowane przez PZZ.

Przygotowanie techniczne

• Prawidłowo poruszać się po macie (właściwa praca nóg).
• Posiąść umiejętność pracy rąk, podstawowych uchwytów, obciążania nóg przeciwnika.
• Doskonalić umiejętność napinania i rozluźniania mięśni oraz wykorzystania ciężaru własnego ciała podczas nauczana podstawowych elementów techniki.
• Posiadać umiejętność wykonania podstawowych technik w parterze i pozycji stojącej.
• Posiadać umiejętność zastosowania obron i kontr na podstawowe elementy techniczne w parterze i w pozycji stojącej.

Przygotowanie teoretyczne

• Znać regulamin korzystania z sali treningowej.
• Mieć umiejętność właściwej reakcji w razie wypadku podczas zajęć.
• Znać przepisy walki oraz system rozgrywania zawodów.
• Znać podstawowe zasady odnowy biologicznej.
• Być świadomym na niebezpieczeństwa dopingu w sporcie.