We wrześniu 2025 roku WADA opublikowała draft listy substancji i metod zabronionych w sporcie, która będzie obowiązywać od 1 stycznia 2026 roku.

W grudniu 2025 roku w południowokoreańskim Busan odbędzie się VI Światowa Konferencja na temat Dopingu w Sporcie. To jedno z najważniejszych wydarzeń związanych z walką z niedozwolonym wspomaganiem w sporcie, podczas którego dokonywane są zmiany w najważniejszych dokumentach regulujących zwalczanie dopingu. Poprzednie konferencje odbyły się w Lozannie (1999), Kopenhadze (2003), Madrycie (2007), Johannesburgu (2013) i Katowicach (2019).

W Lozannie podjęto decyzję o utworzeniu niezależnego międzynarodowego podmiotu, który miał przejąć od Komisji Medycznej Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego rolę koordynatora walki ze wspomaganiem farmakologicznym w sporcie na całym świecie. Następstwem uchwalenia przez przedstawicieli władz publicznych i organizacji sportowych tzw. Deklaracji Lozańskiej było utworzenie Światowej Agencji Antydopingowej (ang. World Anti-Doping Agency; WADA), która formalnie powstała w listopadzie 1999, a od 2004 roku w pełni nadzoruje globalny system antydopingowy. Z kolei w Katowicach oficjalnie zatwierdzono wybór Polaka, Witolda Bańki, na prezydenta WADA. Były lekkoatleta, minister sportu i turystyki (2015–2019), członek Komitetu Wykonawczego WADA (2017–2019) pełni tę funkcję już trzecią kadencję.

Ale zanim poznamy ostateczne zmiany w dokumentach opisujących Światowy Program Zwalczania Dopingu w Sporcie, w tym w kodeksie i międzynarodowych standardach, we wrześniu 2025 roku WADA opublikowała draft listy substancji i metod zabronionych w sporcie, która będzie obowiązywać od 1 stycznia 2026 roku. Lista jest dokumentem WADA, który podlega najczęstszym modyfikacjom i jest aktualizowana przynajmniej raz w roku. Najnowsza aktualizacja obejmuje:

• W klasie S1 (środki anaboliczne) doprecyzowano, że zakazem są objęte także estry zabronionych steroidów anaboliczno-androgennych.

To doprecyzowanie jest o tyle istotne, że nazwy składników wymienione na opakowaniach preparatów środków leczniczych to postaci substancji, które mogą różnić się formą chemiczną, ale zgodnie z definicją leku generycznego za tę samą substancję aktywną są uważane różne sole, estry, etery, izomery, mieszaniny izomerów, kompleksy czy pochodne danej substancji aktywnej. Także Dyrektywa 2001/83/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 listopada 2001 roku w sprawie wspólnotowego kodeksu, odnoszącego się do produktów leczniczych stosowanych u ludzi stanowi, że różne sole, estry, etery, izomery, mieszaniny izomerów, kompleksy lub pochodne substancji czynnych uznaje się za taką samą substancję czynną, o ile nie różnią się znacząco właściwościami bezpieczeństwa i skuteczności. Tym samym na przykład enantan testosteronu, fenylopropionian testosteronu, propionian testosteronu czy też undekanian testosteronu są tożsame z testosteronem.

• W klasie S2 (hormony peptydowe, czynniki wzrostu, substancje pokrewne i mimetyki) dodano pegmolezatyd jako przykład nowego środka o działaniu podobnym do erytropoetyny (mimetyku EPO).

• W klasie S3 (beta-2 agoniści) wprowadzono odstępy między dawkami dla salmeterolu, aby uniknąć możliwego efektu ergogenicznego, wykraczającego poza działanie terapeutyczne. Maksymalna dopuszczalna dawka dobowa pozostaje bez zmian i wynosi 200 mikrogramów, ale stosowanie w celach terapeutycznych salmeterolu w formie wziewnej jest dopuszczalne wyłącznie w dawkach nieprzekraczających 100 mikrogramów na osiem godzin, począwszy od każdej dawki.

• W klasie S4 (modulatory hormonów i metabolizmu), do przykładów inhibitorów aromatazy dodano 2-fenylo-benzo[h]chromen-4-on, znany także jako α-naftoflawon lub 7,8-benzoflawon, a jako przykład aktywatora kinazy białkowej aktywowanej przez AMP (AMPK) dopisano 5-N,6-N-bis(2-fluorofenylo)-[1,2,5]oksadiazolo[3,4-b]pirazyno-5,6-diaminę (BAM15). Alfa-naftoflawon i BAM15 to syntetyczne związki, które zostały wykryte w suplementach diety.

• W klasie M1 (manipulacje krwią i składnikami krwi) doprecyzowano, że pobieranie krwi lub jej składników jest zabronione, z wyjątkiem przypadków dotyczących celów analitycznych (np. badań medycznych lub kontroli dopingu) oraz oddawania krwi w punktach pobrań ośrodków akredytowanych przez odpowiedni organ regulacyjny kraju, w którym prowadzą działalność. Dodano także nowy punkt M1.4, obejmujący niediagnostyczne użycie tlenku węgla (CO). Takie działanie, w określonych warunkach, może zwiększać erytropoezę. Użycie tlenku węgla w celach diagnostycznych, np. oznaczenia całkowitej masy hemoglobiny (tHbmass) lub określenia zdolności dyfuzyjnej płuc, nie jest zabronione. Zastosowany zapis ma na celu rozróżnienie niedozwolonego użycia tlenku węgla od przypadków narażenia na CO wynikających z naturalnych procesów spalania (np. palenia tytoniu), zanieczyszczenia środowiska (np. spaliny) lub wykonywania badań diagnostycznych.

Warto podkreślić, że pomiary tHbmass znalazły szerokie zastosowanie w sporcie, ponieważ umożliwiają bardziej precyzyjną ocenę stanu hematologicznego zawodników niż same wartości stężenia hemoglobiny czy liczby erytrocytów. Parametry oparte na stężeniach mogą bowiem ulegać zmianom pod wpływem wahań objętości osocza, podczas gdy zawartość hemoglobiny w ustroju wyrażana jest w jednostkach bezwzględnych (g) i pozostaje niezależna od tych zmian. Dzięki temu odzwierciedla rzeczywistą całkowitą ilość hemoglobiny w organizmie, stanowiąc stabilny i wiarygodny wskaźnik zdolności transportu tlenu. Z tego powodu oznaczanie tHbmass jest szczególnie przydatne w ocenie efektów treningu wysokościowego oraz w identyfikacji predyspozycji do konkurencji wytrzymałościowych, w których efektywność dostarczania tlenu do pracujących mięśni ma kluczowe znaczenie. W diagnostyce wykorzystuje się właściwość tlenku węgla (CO), który łączy się z hemoglobiną około 200–250 razy silniej niż tlen, co czyni go użytecznym gazem wskaźnikowym w metodzie pomiaru tHbmass. Znając ilość zaabsorbowanego CO oraz stopień wysycenia hemoglobiny karboksyhemoglobiną, można precyzyjnie obliczyć zawartość hemoglobiny w ustroju. Należy jednak zaznaczyć, że sprzęt wykorzystywany do pomiaru tHbmass bywał niekiedy stosowany niewłaściwie w celu próby wywołania wtórnej erytropoezy przez powtarzaną ekspozycję na niewielkie dawki CO. Choć krótkotrwałe podwyższenie karboksyhemoglobiny może stanowić bodziec hipoksyjny, mechanizm ten nie replikuje pełnej adaptacji wysokościowej, a potencjalne korzyści nie zostały jednoznacznie potwierdzone u ludzi. Co istotne, takie niediagnostyczne działanie wiąże się z istotnym ryzykiem toksycznym i zaburzeniami dostarczania tlenu do tkanek. Zostało uznane za metodę niedozwoloną, co znalazło odzwierciedlenie m.in. w znowelizowanej wersji listy zabronionej WADA.

• W klasie M3 (doping genowy i komórkowy) rozszerzono zapis dotyczący zabronionego użycia komórek prawidłowych lub zmodyfikowanych genetycznie o składniki komórkowe (np. jądra i organelle komórkowe, jak mitochondria i rybosomy).

• W klasie S6 (stymulanty) dodano do przykładów stymulantów nieokreślonych 2-[bis(4-fluorofenylo)metylo-sulfinylo]acetamid (flmodafinil) i 2-[bis(4-fluorofenylo)metylosulfinylo]-N-hydroksyacetamid (fladrafinil). Te niezatwierdzone do stosowania leczniczego substancje są silnymi analogami modafinilu oraz adrafinilu i są sprzedawane jako suplementy diety.

• W klasie S9 (glikokortykoidy), do tabeli z okresami wymywania dodano przypis dotyczący preparatów o przedłużonym uwalnianiu, mówiący o tym, że ich stosowanie, ze względu na wydłużone wchłanianie ogólnoustrojowe, może spowodować obecność glikokortykoidów w próbkach moczu pobranych na potrzeby kontroli dopingu również po wskazanym okresie wymywania.

Klasa S9 substancji zabronionych w sporcie od 2015 roku formalnie nosi nazwę glikokortykoidy. Wcześniej WADA używała terminu glikokortykosteroidy, choć oba określenia w piśmiennictwie naukowym są stosowane zamiennie. Glikokortykosteroidy (GKS) należą do leków najczęściej wykorzystywanych w leczeniu sportowców. Ich stosowanie w celach medycznych nie jest zabronione poza zawodami. Należy jednak mieć na uwadze, że przyjęcie leku w tym okresie może spowodować wykrycie substancji leczniczej w próbce pobranej od kilku do kilkudziesięciu dni później, na potrzeby kontroli dopingu podczas zawodów. Z tego względu, planując leczenie sportowca glikokortykosteroidami, należy pamiętać o tzw. okresach wymywania dla substancji z tej grupy, wyznaczonych laboratoryjnie i opartych na badaniach wydalania poszczególnych związków po zastosowaniu leków zawierających GKS w maksymalnych dawkach terapeutycznych, rekomendowanych przez producentów (tab. 1). Okres wymywania to czas od momentu podania ostatniej dawki leku do rozpoczęcia okresu podczas zawodów (czyli do godz. 23.59 w dniu poprzedzającym zawody, w których zaplanowano udział danego zawodnika, chyba że dla danego sportu WADA zatwierdziła inny czas definiujący ten okres). Eliminacja GKS z organizmu w okresie wymywania powinna zmniejszyć jego stężenie do wartości poniżej poziomu raportowania, a analiza laboratoryjna próbki powinna dać wynik negatywny. Jeśli od przyjęcia danego GKS do udziału w zawodach, podczas których sportowiec miał kontrolę dopingu, nie upłynął czas zdefiniowany jako okres wymywania, WADA zaleca złożyć wniosek o wyłączenie dla celów terapeutycznych z datą wsteczną (tzw. retroaktywne TUE).

Tabela 1. Okresy wymywania dla glikokortykosteroidów, według WADA

Podsumowując, zmiany wprowadzone przez WADA trudno uznać za rewolucyjne.
Z praktycznego punktu widzenia wydaje się, że wciąż największy problem stanowi otwarty charakter listy substancji i metod zabronionych w sporcie. W większości klas podano bowiem jedynie przykłady substancji dopingujących (obecnie jest ich ponad 400), dodając uwagę, że lista nie ogranicza się wyłącznie do wymienionych związków, albo że zabronione są także inne substancje o podobnej strukturze chemicznej lub podobnym działaniu biologicznym. W wielu przypadkach trudno jest jednoznacznie określić status danego związku chemicznego jako zabroniony lub dozwolony, szczególnie w odniesieniu do składników suplementów diety. Tym samym łatwo narazić się na zarzut o naruszenie przepisów antydopingowych, nie będąc do końca świadomym rzeczywistego zagrożenia – zwłaszcza w przypadkach, gdy producenci suplementów wychodzą z mylnego założenia, że wszystko to, co nie jest zabronione – jest dozwolone.