Temat kariery dwutorowej jest coraz częściej poruszany w środowisku sportowym. Czym jest dwutorowość w sporcie? Dlaczego wspieranie rozwoju poza sportem daje korzyści zdrowotne, rozwojowe, społeczne, adaptacyjne oraz związane z perspektywami zawodowymi?

Koncepcja kariery dwutorowej od lat przyciąga uwagę badaczy, psychologów sportu oraz trenerów. Odnosi się ona do świadomego łączenia sportu wyczynowego z edukacją lub pracą zawodową. Jak podkreślają Stambulova i inni (2024), rozwój w dwóch równoległych kierunkach sprzyja budowaniu kariery, która wykracza poza okres aktywności sportowej i wspiera długofalowy rozwój jednostki. Stanowi on formę umiejętnego zarządzania aktywnościami, które sportowiec uznaje za ważne i świadomie wybiera rozwój w obranym kierunku. Oprócz edukacji czy pracy akcentuje się także znaczenie rozwijania pasji pozasportowych, które w przyszłości mogą – choć nie muszą – przyczynić się do rozwoju zawodowego. Wielokierunkowy rozwój sprzyja budowaniu tożsamości pozasportowych, które kształtują umiejętności potrzebne do pójścia w świat. Dodatkowo wspomniane nowe tożsamości chronią zawodnika przed przedwczesnym wypaleniem sportowym oraz mogą stanowić istotną „poduszkę bezpieczeństwa” w okresach kryzysu sportowego.

Korzyści z kariery dwutorowej

Złożoność procesu towarzyszącego karierze dwutorowej dobrze obrazuje model Holistycznej Kariery Sportowej (ang. Holistic Athletic Career) autorstwa Paula Wyllemana i współpracowników (2013). Model ten stara się podkreślić, że rozwój sportowca wykracza poza wąsko rozumianą ścieżkę sportową i odbywa równolegle na wielu obszarach życia, które wzajemnie się przenikają. Ujęcie tego typu ułatwia identyfikację kluczowych sfer funkcjonowania oraz znaczących relacji dla poszczególnych etapów rozwojowych. Dzięki graficznemu przedstawieniu możemy zauważyć, że rozwój kariery dwutorowej jest swego rodzaju systemem naczyń połączonych, gdzie sukces lub trudność w jednym z przedstawionych obszarów może wpływać na pozostałe. Dodatkowo akcentuje on znaczenie okresów przejściowych (np. zmiany kategorii wiekowej), które niosą ryzyko rezygnacji ze sportu. Z tego względu niezwykle ważne jest monitorowanie procesów zachodzących w każdym z obszarów funkcjonowania zawodnika, aby odpowiednio wcześnie zapewnić mu niezbędne wsparcie.

Badania naukowe dotyczące kariery dwutorowej wskazują na jej liczne korzyści, m.in. zdrowotne, rozwojowe, społeczne, adaptacyjne oraz związane z perspektywami zawodowymi. W obszarze zdrowia podkreśla się m.in. bardziej zrównoważony styl życia, obniżenie poziomu stresu i wzrost poczucia dobrostanu. Korzyści rozwojowe wynikają ze sprzyjających warunków do kształtowania umiejętności życiowych, które można wykorzystywać w wielu sferach, np. kompetencje zdobyte w sporcie często przekładają się na lepszą organizację pracy szkolnej. Do korzyści rozwojowych zalicza się też wspomniany już wcześniej rozwój tożsamości pozasportowych oraz wzmacnianie zdolności do efektywnej samoregulacji. W wymiarze społecznym kariera dwutorowa sprzyja poszerzeniu sieci kontaktów, budowaniu systemów wsparcia oraz rozwijaniu relacji rówieśniczych. Badania wskazują także na znaczenie dwutorowości dla planowania kariery i emerytury sportowej, skracania okresu adaptacji do życia po zakończeniu sportu wyczynowego oraz zapobiegania kryzysom tożsamości. Ostatni z wyróżnionych obszarów dotyczy zwiększenia szans na zatrudnienie oraz dostępu do lepiej płatnych miejsc pracy.

Wspierające środowisko kluczem do udanej kariery dwutorowej

Realizacja tak wielu równoczesnych obowiązków wiąże się jednak z dodatkowymi obciążeniami. Literatura naukowa podkreśla liczne wyzwania związane z prowadzeniem kariery dwutorowej. Wśród najczęściej wskazywanych trudności znajduje się narastanie wymagań edukacyjnych wraz z przechodzeniem na wyższe poziomy kształcenia. Badania zwracają również uwagę na negatywne postawy wobec sportowców, łączących naukę i karierę sportową (w tym ze strony nauczycieli i wykładowców), brak elastycznych form nauczania, problemy komunikacyjne, nakładające się harmonogramy oraz ograniczone zasoby czasowe i organizacyjne, które utrudniają skuteczne godzenie obu sfer. Dlatego też literatura naukowa podkreśla istotną rolę wsparcia społecznego w prowadzeniu kariery dwutorowej (Knight i inni, 2018).

Wspierające środowisko pomaga budować poczucie bezpieczeństwa, niezwykle ważne zwłaszcza w momentach, gdy utrzymanie równowagi między sportem a edukacją lub pracą staje się trudne. Do sieci osób wspierających (ang. social support providers) zalicza się rodzinę, trenerów, nauczycieli, pracodawców, przyjaciół oraz kolegów ze szkoły/pracy. Każda z tych grup może pełnić inną, unikalną rolę, jednak szczególnie istotna jest współpraca między instytucjami, która pozwala na koordynację działań na rzecz zawodnika. Ułatwia to minimalizowanie barier oraz tworzenie środowiska wspierającego autonomię sportowca. Dlatego też środowisko wspierające zawodnika powinno być w stanie rozpoznawać oraz wspierać adaptację do wymagań związanych z prowadzeniem kariery dwutorowej. W tym kontekście można wyróżnić dopasowanie obciążenia treningowego w zgodzie z okresem edukacyjnym (np. egzaminami), redukcję nieistotnych obowiązków, kiedy zawodnik jest przeładowany innymi zadaniami oraz wsparcie w organizacji elastycznego planu zajęć.

Sport i kariera dwutorowa. Jakie kompetencje są potrzebne?

Prowadzenie kariery dwutorowej może iść w parze z wysokim poziomem poziomu sportowego. Przykładem z naszego „podwórka” jest brązowy medalista igrzysk olimpijskich z Paryża, wioślarz Mirosław Ziętarski, który skutecznie łączy rozwój sportowy ze studiowaniem. Jak podają źródła akademickie, opisywany student-sportowiec był jednocześnie w stanie zebrać dane do pracy licencjackiej, jak i wywalczyć brązowy medal igrzysk olimpijskich w tym samym okresie. Przykład Mirosława Zientarskiego stanowi inspirujący przykład dla sportowców, decydujących się łączyć karierę sportową z akademicką, pokazuje, że świadome planowanie oraz odpowiednie rozłożenie w czasie kolejnych etapów rozwoju może przynieść sukcesy zarówno na arenie sportowej, jak i w edukacji.

Co może być pierwszym krokiem w rozpoczęciu świadomego prowadzenia kariery dwutorowej? Warto w takim przypadku spojrzeć na kompetencje związane z prowadzeniem kariery dwutorowej. Taki koncept został przygotowany prze de Brandta i współpracowników (2018), którzy wyróżnili kompetencje oraz podzielili je na cztery kategorie:

• Zarządzanie karierą dwutorową
• Planowanie kariery
• Świadomość emocjonalna
• Zdolność rozumienia zawiłości społecznych oraz umiejętność adaptacji

Przygotowany przez autorów kwestionariusz Dual Career Competencies Questionnaire for Athletes (DCCQ-A) pozwala ocenić każdą z kategorii z perspektywy posiadania oraz istotności danej kompetencji. Ocena przez zawodnika zarówno poziomu danej kompetencji, jak i jej istotności, może być pierwszym krokiem do zauważenia ważnych do rozwoju obszarów. Kwestionariusz można wykorzystać jako podstawę do rozmowy związanej z pierwszym krokiem do prowadzenia świadomie kariery dwutorowej.

Podsumowując, dwutorowy rozwój zawodnika może stanowić istotne wsparcie w momentach kryzysu. Badania wskazują, że inwestowanie w budowanie tożsamości pozasportowej sprzyja lepszemu dobrostanowi, poszerza osobisty „narzędziownik kompetencji”, a także ułatwia adaptację do życia po zakończeniu kariery sportowej. Choć droga ta bywa wymagająca, może przynieść wymierne korzyści zarówno w perspektywie krótkoterminowej, jak i długoterminowej.