W ostatnim czasie w Ośrodkach Przygotowań Olimpijskich COS zrealizowane zostały duże inwestycje, których celem było stworzenie bazy hotelowej i treningowej wyposażonej w instalację hipoksyjną. Instalacja ta, wykorzystując tzw. hipoksję normobaryczną, pozwala na symulację warunków wysokogórskich i realizację przez sportowców treningu wysokościowego bez konieczności wyjazdu z Polski. Do dyspozycji zawodników pozostaje łącznie 60 pokoi (jedno lub dwuosobowych) i cztery sale treningowe zlokalizowane w COS OPO w Cetniewie, Spale, Wałczu i Zakopanem. Takiej bazy nie powstydziłyby się żadne europejskie, a nawet światowe centra sportowe. Jak zatem wykorzystać infrastrukturę hipoksyjną w przygotowaniach sportowców, aby przełożyło się to na wyniki sportowe?

Hipoksja normobaryczna a zgrupowania wysokogórskie

Wszystko zaczęło się od zgrupowań wysokogórskich, które regularnie włączane są przez czołowych sportowców w cykl przygotowawczy do najważniejszych imprez sezonu. Podczas zgrupowań wysokogórskich realizuje się najczęściej tzw. protokół mieszkaj wysoko–trenuj wysoko, co oznacza, że przebywamy i trenujemy na określonej wysokości, najczęściej około 2000–2500 m n.p.m.

Wyjazd do ośrodka sportowego zlokalizowanego na wysokości wiąże się jednak z pewnymi utrudnieniami. Po pierwsze – kwestie finansowe i logistyczne. Aby trening wysokogórski mógł przynieść pożądane rezultaty, musi trwać wystarczająco długo. Badania naukowe wskazują, że na każde 100 godzin spędzonych na wysokości >2100 m dochodzi do wzrostu całkowitej masy hemoglobiny o około 1%¹⁹. Oznacza to, że, aby móc uzyskać 5% poprawę wskaźników hematologicznych krwi, zgrupowanie wysokogórskie powinno trwać przynajmniej trzy tygodnie. Ważna jest również odpowiednia wysokość. Za optymalne wysokości uważa się przedział 1800–2500 m n.p.m. Wysokość niższa niż 1800 m n.p.m. nie będzie wystarczającym bodźcem do pobudzenia erytropoezy.

Jeśli zatem mamy możliwość pobytu przynajmniej przez trzy tygodnie w odpowiednio wysoko zlokalizowanym ośrodku sportowym, nic nie stoi na przeszkodzie, by z takiej opcji skorzystać. Należy jednak pamiętać, że po przyjeździe konieczny jest okres aklimatyzacji. W tym czasie należy zredukować obciążenia treningowe i pozwolić organizmowi zawodnika na adaptację do nowych warunków środowiskowych. Adaptacja ta trwa około tygodnia, zależnie od wysokości i indywidualnych predyspozycji zawodnika. I tutaj dochodzimy do ważnego aspektu, który może uczynić metodę mieszkaj wysoko–trenuj wysoko nieskuteczną w kontekście poprawy wyników sportowych. Redukcja obciążeń treningowych w pierwszym okresie pobytu na wysokości jest niezbędna. Jeśli z niej zrezygnujemy, może dojść do przeciążenia organizmu zawodnika, a nawet jego przetrenowania. Z drugiej strony nadmierna redukcja obciążeń treningowych będzie skutkować obniżeniem możliwości wysiłkowych zawodnika po powrocie na niziny. Brak wystarczających bodźców treningowych będzie prowadził do roztrenowania, zwłaszcza u zawodników o wysokim poziomie sportowym. Zawodnik powróci z obozu wysokogórskiego z lepszymi wskaźnikami krwi, ale jego możliwości wysiłkowe, a co za tym idzie – wyniki sportowe, ulegną pogorszeniu. Dlatego skuteczne stosowanie zgrupowań wysokogórskich wymaga od trenera dobrej znajomości organizmu zawodnika i często w praktyce oznacza przetestowanie różnych wariantów i wykonanie wielu prób, aby wypracować odpowiedni model treningu na wysokości.

Pokoje hipoksyjne oraz trening w hipoksji normobarycznej można także wykorzystać w celu przyspieszenia aklimatyzacji przed wyjazdem na zgrupowanie wysokogórskie. Potencjalnie zastosowanie hipoksji normobarycznej może być korzystne również dla podtrzymania fizjologicznych efektów uzyskanych podczas zgrupowania wysokogórskiego, już po powrocie zawodnika na niziny.

Trzecim aspektem, który należy uznać za pewien mankament zgrupowań wysokogórskich, jest konieczność przebywania i trenowania wszystkich zawodników na tej samej wysokości, niezależnie od indywidualnych predyspozycji poszczególnych osób. Dowiedziono, że odpowiedź organizmu człowieka na hipoksję jest bardzo zróżnicowana osobniczo⁵. Wysokość, która dla jednego zawodnika będzie wystarczająca dla wzrostu poziomu erytropoetyny (EPO) i pobudzenia erytropoezy, dla drugiego będzie nieskuteczna. Podobnie, jeśli chodzi o samopoczucie zawodników i ich zdolność do realizacji treningów na wysokości. U jednego zawodnika okres aklimatyzacji będzie krótki i będzie przebiegać łagodnie, a dana wysokość nie będzie znacząco wpływać na redukcję możliwości wysiłkowych, natomiast u drugiego negatywne skutki pobytu na tej wysokości będą dużo bardziej odczuwalne i zaburzą realizację założeń treningowych. Bywają osoby wrażliwe, u których spadek możliwości wysiłkowych obserwuje się już na wysokości ok. 600 m n.p.m.¹⁸. Co warte zaznaczenia, wysoki poziom sportowy nie gwarantuje łagodniejszej reakcji na hipoksję. Wręcz przeciwnie, zawodnicy o wyższym poziomie wytrenowania są bardziej podatni na spadek możliwości wysiłkowych w warunkach hipoksji⁶.

Jeśli do powyższych „minusów” zgrupowań wysokogórskich dołożymy jeszcze utrudnienia związane ze zmianą klimatu czy strefy czasowej (w sytuacji gdy decydujemy się na podróż poza europejskie ośrodki sportowe), to należy zastanowić się, czy w wielu przypadkach pozostanie w Polsce i skorzystanie z dostępnej w COS OPO hipoksji normobarycznej, nie okaże się lepszym rozwiązaniem. Hipoksja normobaryczna powstaje w wyniku obniżenia procentowej zawartości tlenu w powietrzu. Początkowo z takiego rozwiązania korzystano, wdychając powietrze o odpowiednim składzie przez maski, czy korzystając z różnego typu namiotów. Obecnie technologia pozwala stworzyć wydajny i stabilny system, który zapewnia wytworzenie hipoksji normobarycznej dla całych pomieszczeń (pokoi, sal treningowych), co zdecydowanie poprawia komfort ich użytkowania. W świecie naukowym trwają analizy dotyczące różnic w oddziaływaniu hipoksji normobarycznej i hipobarycznej (występującej na wysokości)^8,12,27. Jednak obecnie nic nie wskazuje na to, by z punktu widzenia praktyki sportowej, przy zachowaniu równoważnej dawki niedotlenienia, hipoksja normobaryczna była mniej skuteczna od naturalnych warunków wysokogórskich.

Wykorzystanie hipoksji normobarycznej w praktyce sportowej

W COS OPO do dyspozycji mamy zarówno pokoje hipoksyjne, jak i sale treningowe z hipoksją, co daje trenerom i zawodnikom szerokie możliwość realizacji różnych celów, w różnych dyscyplinach sportu. Bo hipoksja, to nie tylko czerwone krwinki… Tak jak przy stosowaniu różnych metod treningowych i różnej intensywności wysiłku dążymy do osiągnięcia różnych efektów, tak samo w przypadku korzystania z hipoksji, zależnie od tego co z nią (w niej) zrobimy, takie rezultaty osiągniemy. Można przebywać/spać w warunkach hipoksji, można w hipoksji wykonywać różnego typu jednostki treningowe, a można zastosować kombinacje obu wariantów, zwiększając siłę bodźca oddziałującego na organizm zawodnika²².

Pokoje hipoksyjne

Decyzja o spaniu w warunkach hipoksji normobarycznej ma za cel głównie poprawę wskaźników hematologicznych krwi, której efektem będzie wzrost zdolności krwi do przenoszenia tlenu. Aby doszło do pożądanych zmian fizjologicznych, zarówno czas ekspozycji na hipoksję, jak i jej natężenie musi być wystarczające, by zmiany te zainicjować i utrzymać²⁶. Jeśli symulowana wysokość będzie zbyt niska dla danego zawodnika, nie dojdzie do zwiększenia produkcji EPO i pobudzenia erytropoezy. Jeśli pobyt w hipoksji będzie trwał zbyt krótko, odpowiedź hematologiczna nie będzie wystarczająca, by przełożyć się na poprawę możliwości wysiłkowych sportowca. Kluczem do skuteczności tej metody jest indywidualizacja ekspozycji na hipoksję i monitorowanie reakcji poszczególnych zawodników. Przykładem na międzyosobniczą zmienność odpowiedzi na hipoksję może być wielkość wzrostu poziomu EPO we krwi u różnych osób w sytuacji, gdy poddano je ekspozycji na tę samą wysokość, przez tę samą liczbę godzin. Różnica ta pomiędzy poszczególnymi osobami wynosiła kilkaset procent!²⁶

Mając dostęp do pokojów hipoksyjnych i monitorując poszczególnych zawodników, możemy tak dobrać wysokość, aby w różnych pokojach umieścić osoby o różnej wrażliwości na hipoksję. I tak, podczas tego samego zgrupowania, część zawodników będzie spała na wysokości 2000 m, część na 2500 m, a część może potrzebować stopniowego wzrostu wysokości nawet do 3000 m. Wszystko zależy od indywidualnej reakcji. A jak ją sprawdzić? Podstawą jest poziom wysycenia hemoglobiny tlenem, czyli pomiar saturacji krwi (SpO₂). To najprostszy i najbardziej dostępny sposób. Pomiaru najlepiej dokonywać po każdej nocy spędzonej w hipoksji. Już po pierwszej dobie w hipoksji będziemy obserwować spadek SpO₂.Przykładowo na wysokości około 2500 m SpO₂ spada średnio do 93–94%. Jeśli u zawodnika, pomimo nocy spędzonych w hipoksji, SpO₂ utrzymuje się na poziomie 96–97%, jest to sygnał, że bodziec jest niewystarczający. W tej sytuacji, zależnie od innych czynników, w tym przede wszystkim samopoczucia zawodnika, można rozważyć zwiększenie natężenia hipoksji. Rejestrując SpO₂ w trakcie zgrupowania, otrzymamy również obraz adaptacji do niedotlenienia – SpO₂ będzie stopniowo wzrastało w kolejnych tygodniach ekspozycji. Monitoring odpowiedzi na hipoksję, w kontekście poprawy wskaźników hematologicznych, należy uzupełnić o badania krwi. W pierwszych dniach zgrupowania istotne znaczenie ma poziom EPO. Z kolei aby ocenić skuteczność zastosowanej metody, przed i po zgrupowaniu należy wykonać badanie morfologiczne krwi z retikulocytami, a jeśli jest taka możliwość, oznaczyć całkowitą masę hemoglobiny. Na tej podstawie będzie możliwe przeprowadzenie analizy osiągniętych efektów i wyciągnięcie wniosków dla realizacji kolejnych zgrupowań z wykorzystaniem hipoksji.

Zaleca się, aby trening wysokościowy z wykorzystaniem pokoi hipoksyjnych trwał przynajmniej 3–4 tygodnie, a czas pobytu w hipoksji w ciągu każdej doby wynosi minimum 10–12h. Przez pozostałą część dnia zawodnik funkcjonuje i trenuje w normalnych warunkach (tzw. metoda mieszkaj wysoko–trenuj nisko). Możemy oczekiwać, że po takim protokole dojdzie do kilkuprocentowej poprawy możliwości wysiłkowych zawodnika^3,9,21. Poprawa ta będzie efektem przede wszystkim wzrostu pojemności tlenowej krwi. Jednak badania naukowe pokazują, że benefitem zastosowania metody mieszkaj wysoko–trenuj nisko jest również zmniejszenie kosztu energetycznego wysiłku oraz poprawa pojemności buforowej ^{17,25,28,29,36}. Dlatego, nawet jeśli wskaźniki hematologiczne krwi u części zawodników nie uległy zmianie po „spaniu w hipoksji”, nie oznacza to, że zastosowany protokół zupełnie nie wpłynął na ich możliwości wysiłkowe.

Do zgrupowania, podczas którego chcemy wykorzystać pobyt w pokojach hipoksyjnych, należy się przygotować. Aby mogło dojść do poprawy całkowitej masy hemoglobiny i wzrostu pojemności tlenowej krwi, niezbędne są odpowiednie zapasy żelaza w organizmie. W momencie pobudzenia erytropoezy na skutek ekspozycji na hipoksję wzrasta zapotrzebowanie na żelazo, ponieważ pełni ono kluczową rolę w syntezie hemoglobiny. Dlatego na 6–8 tygodni przed planowaną ekspozycją na hipoksję (w pokojach hipoksyjnych lub w warunkach naturalnych) należy zbadać poziom ferrytyny w organizmie zawodników. Uważa się, że minimalne stężenie ferrytyny we krwi dla efektywnego przebiegu erytropoezy podczas treningu wysokościowego wynosi: 20 ng/ml – u kobiet i 30 ng/ml – u mężczyzn³¹. W razie niskiego jej poziomu należy wprowadzić suplementację żelazem. Aby zmaksymalizować odpowiedź hematologiczną na hipoksję, może być konieczna suplementacja w dawce około 100–200 mg żelaza na dzień^7,30.

Sale treningowe z hipoksją

Możliwość zrealizowania treningu w warunkach hipoksji (tzw. metoda mieszkaj nisko–trenuj wysoko) otwiera przed zawodnikami różnych dyscyplin szansę wprowadzenia nowego bodźca do swojego programu treningowego. W tym przypadku efekt treningu w hipoksji warunkowany jest głównie zastosowanym typem treningu oraz natężeniem hipoksji. W hipoksji można zrealizować zarówno ciągłe wysiłki wytrzymałościowe o umiarkowanej intensywności, treningi interwałowe o dużej intensywności, trening powtarzanych sprintów czy trening oporowy. Taki trening realizujemy kilka razy w tygodniu (najczęściej 2–4 jednostki treningowe/tydzień) przez okres 3–6 tygodni, a wysokość powinna wynosić 2000– 4000 m. Pozostałe treningi wykonujemy w normalnych warunkach.

Podczas przystępowania do realizacji treningów w hipoksji należy pamiętać o dostosowaniu stref wysiłkowych do warunków niedotlenienia. Jeśli pracujemy w oparciu o strefy tętna, mocy czy tempa, które wyznaczono podczas badań wydolnościowych w normoksji, musimy wziąć pod uwagę, że w hipoksji ulegną one zmianie. Na symulowanej wysokości 2000 m maksymalny pobór tlenu (VO_2max) obniża się średnio o około 8–10%, próg mleczanowy przesuwa się w kierunku niższych obciążeń, a maksymalna częstość skurczów serca spada, w porównaniu do wartości osiąganych w warunkach normoksji^4,23,35.

To wszystko powoduje przesunięcie „w dół” stref wysiłkowych. Można to zrobić schematycznie, o około 10% u wszystkich zawodników (czym wyższa wysokość, tym należy uwzględnić większe przesunięcie). Czyli przykładowo, jeśli u kolarza próg mleczanowy w normoksji występuje na poziomie 300 W, to w hipoksji na wysokości 2000–2500 m, będzie on w okolicach 270 W. Teoretycznie. Ponieważ tutaj pojawia się pewien problem. Tak samo, jak w różny, zindywidualizowany sposób zawodnicy reagują na „pobyt/spanie w hipoksji” (jedni poprawią wskaźniki hematologiczne, inni nie), tak samo w różnym stopniu u poszczególnych sportowców na danej wysokości dojdzie do pogorszenia możliwości wysiłkowych i tym samym do przesunięcia zakresów treningowych. U jednych może to być 5%, a u innych 20%. Najbardziej dokładnym sposobem określenia wielkości tych zmian jest przeprowadzenie badań wydolnościowych w warunkach hipoksji (na wysokości, na której planujemy trening) i na tej podstawie wyznaczenie nowych stref wysiłkowych. Taką możliwość daje między innymi laboratorium hipoksji w Instytucie Sportu – PIB w Warszawie. Badania te należy wykonać tuż przed planowanym zgrupowaniem.

Treningi w warunkach hipoksji mogą prowadzić do poprawy zarówno wydolności tlenowej, jak i beztlenowej zawodników, zależnie oczywiście od tego, jakie jednostki treningowe zrealizujemy w warunkach niedotlenienia. Badania naukowe pokazują, że wysiłek wykonywany w hipoksji w krótkim czasie pobudza szereg niehematologicznych mechanizmów adaptacyjnych, których nie indukuje taki sam wysiłek w normoksji. Wśród tych pozytywnych zmian wymienia się poprawę kapilaryzacji tkanki mięśniowej, wzrost gęstości mitochondriów, wzrost aktywności enzymów oksydacyjnych, poprawę możliwości buforowych krwi i tkanek czy wzrost aktywności glikolitycznej mięśni, a także poprawę tempa resyntezy fosfokreatyny^{13,14,17,32,34,36}. Skutkiem powyższych adaptacji jest poprawa wskaźników fizjologicznych oraz wyników w próbach wysiłkowych. Przykładowo, po zastosowaniu treningu w hipoksji zaobserwowano wzrost średniej i maksymalnej mocy anaerobowej oraz całkowitej pracy podczas 30s testu Wingate ^11,20. Wykazano poprawę VO_2max i aerobowych możliwości wysiłkowych^9,10,13,33. Udowodniono także, że trening w hipoksji przyczynia się do poprawy zdolności do wielokrotnego sprintu (repeated sprint ability, RSA), przez co z powodzenie stosowany jest w grach zespołowych czy tenisie^1,2,14. Ponadto w hipoksji można zrealizować trening oporowy, w celu pobudzenia hipertrofii i wzrostu siły oraz mocy mięśniowej^15,16. To tylko kilka przykładów wielu badań, których rezultaty potwierdzają skuteczność treningów w hipoksji. W tym miejscu należy jednak zwrócić uwagę, że w przypadku samych treningów realizowanych w hipoksji nie można spodziewać się poprawy wskaźników hematologicznych. Wynika to z faktu zbyt krótkiego czasu ekspozycji na hipoksję. Zawodnik przebywa tylko kilka godzin w tygodniu w warunkach hipoksji, a to jest niewystarczające, by mogło dojść do pobudzenia erytropoezy ^22,26. Korzyści z treningu w hipoksji opierają się po prostu na innych mechanizmach, o czym wspomniano wyżej.

Jeśli w jednym miejscu mamy dostęp zarówno do pokoi hipoksyjnych, jak i sal treningowych z hipoksją, można pokusić się o połączenie różnych metod treningu wysokościowego. Podczas jednego zgrupowania możemy spać/przebywać (ekspozycja bierna) i trenować w hipoksji, aby zintensyfikować działanie niedotlenienia na organizm zawodnika. W tym przypadku szczególną uwagę należy zwrócić na monitorowanie odpowiedzi zawodnika na obciążenia treningowe, ponieważ trening w hipoksji jest silniejszym bodźcem dla organizmu sportowca niż trening w normoksji, a spanie w warunkach niedotlenienia może spowolnić regenerację. Do monitorowania poziomu zmęczenia można wykorzystać wskaźniki, takie jak poziom kinazy kreatynowej i mocznika we krwi, poziom testosteronu i kortyzolu, wartość spoczynkowej częstości skurczów serca, zmienność rytmu serca czy jakość snu.

Kiedy skorzystać z hipoksji normobarycznej?

Hipoksję normobaryczną można zastosować na każdym etapie sezonu, odpowiednio dobierając metodę do aktualnych założeń treningowych. Ekspozycję bierną lub trening w hipoksji możemy wprowadzić zarówno w okresie przygotowawczym, jak i startowym^22,24. Hipoksja sprawdzi się w celu poprawy możliwości wysiłkowych przed zawodami rozgrywanymi na nizinach, jak również przed zawodami odbywającymi się na wysokości. Pokoje hipoksyjne oraz trening w hipoksji normobarycznej można także wykorzystać w celu przyspieszenia aklimatyzacji przed wyjazdem na zgrupowanie wysokogórskie. Potencjalnie zastosowanie hipoksji normobarycznej może być korzystne również dla podtrzymania fizjologicznych efektów uzyskanych podczas zgrupowania wysokogórskiego, już po powrocie zawodnika na niziny. Jednak w tym zakresie potrzebna jest większa liczba badań naukowych, aby potwierdzić skuteczność takiego postępowania i opracować protokół działania dla praktyki sportowej.

Kamila Płoszczyca

Piśmiennictwo

1. Brechbuhl C, Brocherie F, Willis SJ, Blokker T, Montalvan B, Girard O, Millet GP, Schmitt L. On the Use of the Repeated-Sprint Training in Hypoxia in Tennis. Front Physiol. 2020 Dec 18;11:588821. doi: 10.3389/fphys.2020.588821
2. Brocherie F, Girard O, Faiss R, Millet GP. Effects of Repeated-Sprint Training in Hypoxia on Sea-Level Performance: A Meta-Analysis. Sports Med. 2017 Aug;47(8):1651-1660. doi: 10.1007/s40279-017-0685-3
3. Brugniaux JV, Schmitt L, Robach P, Nicolet G, Fouillot JP, Moutereau S, Lasne F, Pialoux V, Saas P, Chorvot MC, Cornolo J, Olsen NV, Richalet JP. Eighteen days of „living high, training low” stimulate erythropoiesis and enhance aerobic performance in elite middle-distance runners. J Appl Physiol (1985). 2006 Jan;100(1):203-11. doi: 10.1152/japplphysiol.00808.2005
4. Chapman RF, Stager JM, Tanner DA, Stray-Gundersen J, Levine BD. Impairment of 3000-m run time at altitude is influenced by arterial oxyhemoglobin saturation. Med Sci Sports Exerc. 2011 Sep;43(9):1649-56. doi: 10.1249/MSS.0b013e318211bf45
5. Chapman RF, Stray-Gundersen J, Levine BD. Individual variation in response to altitude training. J Appl Physiol (1985). 1998 Oct;85(4):1448-56. doi: 10.1152/jappl.1998.85.4.1448
6. Chapman RF. The individual response to training and competition at altitude. Br J Sports Med. 2013 Dec;47 Suppl 1(Suppl 1):i40-4. doi: 10.1136/bjsports-2013-092837
7. Constantini K, Wilhite DP, Chapman RF. A Clinician Guide to Altitude Training for Optimal Endurance Exercise Performance at Sea Level. High Alt Med Biol. 2017 Jun;18(2):93-101. doi: 10.1089/ham.2017.0020
8. Coppel J, Hennis P, Gilbert-Kawai E, Grocott MP. The physiological effects of hypobaric hypoxia versus normobaric hypoxia: a systematic review of crossover trials. Extrem Physiol Med. 2015 Feb 26;4:2. doi: 10.1186/s13728-014-0021-6
9. Czuba M, Fidos-Czuba O, Płoszczyca K, Zając A, Langfort J. Comparison of the effect of intermittent hypoxic training vs. the live high, train low strategy on aerobic capacity and sports performance in cyclists in normoxia. Biol Sport. 2018 Mar;35(1):39-48. doi: 10.5114/biolsport.2018.70750
10. Czuba M, Waskiewicz Z, Zajac A, Poprzecki S, Cholewa J, Roczniok R. The effects of intermittent hypoxic training on aerobic capacity and endurance performance in cyclists. J Sports Sci Med. 2011 Mar 1;10(1):175-83
11. Czuba M, Wilk R, Karpiński J, Chalimoniuk M, Zajac A, Langfort J. Intermittent hypoxic training improves anaerobic performance in competitive swimmers when implemented into a direct competition mesocycle. PLoS One. 2017 Aug 1;12(8):e0180380. doi: 10.1371/journal.pone.0180380
12. Debevec T, Millet GP. Discerning normobaric and hypobaric hypoxia: significance of exposure duration. J Appl Physiol (1985). 2014 May 1;116(9):1255. doi: 10.1152/japplphysiol.00873.2013
13. Dufour SP, Ponsot E, Zoll J, Doutreleau S, Lonsdorfer-Wolf E, Geny B, Lampert E, Flück M, Hoppeler H, Billat V, Mettauer B, Richard R, Lonsdorfer J. Exercise training in normobaric hypoxia in endurance runners. I. Improvement in aerobic performance capacity. J Appl Physiol (1985). 2006 Apr;100(4):1238-48. doi: 10.1152/japplphysiol.00742.2005
14. Faiss R, Girard O, Millet GP. Advancing hypoxic training in team sports: from intermittent hypoxic training to repeated sprint training in hypoxia. Br J Sports Med. 2013 Dec;47 Suppl 1(Suppl 1):i45-50. doi: 10.1136/bjsports-2013-092741
15. Feriche B, García-Ramos A, Morales-Artacho AJ, Padial P. Resistance Training Using Different Hypoxic Training Strategies: a Basis for Hypertrophy and Muscle Power Development. Sports Med Open. 2017 Dec;3(1):12. doi: 10.1186/s40798-017-0078-z
16. Fernández-Lázaro D, Díaz J, Caballero A, Córdova A. The training of strength-resistance in hypoxia: effect on muscle hypertrophy. Biomedica. 2019 Mar 31;39(1):212-220. doi: 10.7705/biomedica.v39i1.4084
17. Gore CJ, Hahn AG, Aughey RJ, Martin DT, Ashenden MJ, Clark SA, Garnham AP, Roberts AD, Slater GJ, McKenna MJ. Live high:train low increases muscle buffer capacity and submaximal cycling efficiency. Acta Physiol Scand. 2001 Nov;173(3):275-86. doi: 10.1046/j.1365-201X.2001.00906.x
18. Gore CJ, Little SC, Hahn AG, Scroop GC, Norton KI, Bourdon PC, Woolford SM, Buckley JD, Stanef T, Campbell DP, Watson DB, Emonson DL. Reduced performance of male and female athletes at 580 m altitude. Eur J Appl Physiol Occup Physiol. 1997;75(2):136-43. doi: 10.1007/s004210050138
19. Gore CJ, Sharpe K, Garvican-Lewis LA, Saunders PU, Humberstone CE, Robertson EY, Wachsmuth NB, Clark SA, McLean BD, Friedmann-Bette B, Neya M, Pottgiesser T, Schumacher YO, Schmidt WF. Altitude training and haemoglobin mass from the optimised carbon monoxide rebreathing method determined by a meta-analysis. Br J Sports Med. 2013 Dec;47 Suppl 1(Suppl 1):i31-9. doi: 10.1136/bjsports-2013-092840
20. Hamlin MJ, Marshall HC, Hellemans J, Ainslie PN, Anglem N. Effect of intermittent hypoxic training on 20 km time trial and 30 s anaerobic performance. Scand J Med Sci Sports. 2010 Aug;20(4):651-61. doi: 10.1111/j.1600-0838.2009.00946.x
21. Levine BD, Stray-Gundersen J. „Living high-training low”: effect of moderate-altitude acclimatization with low-altitude training on performance. J Appl Physiol (1985). 1997 Jul;83(1):102-12. doi: 10.1152/jappl.1997.83.1.102
22. Millet GP, Roels B, Schmitt L, Woorons X, Richalet JP. Combining hypoxic methods for peak performance. Sports Med. 2010 Jan 1;40(1):1-25. doi: 10.2165/11317920-000000000-00000
23. Mourot L. Limitation of Maximal Heart Rate in Hypoxia: Mechanisms and Clinical Importance. Front Physiol. 2018 Jul 23;9:972. doi: 10.3389/fphys.2018.00972.
24. Mujika I, Sharma AP, Stellingwerff T. Contemporary Periodization of Altitude Training for Elite Endurance Athletes: A Narrative Review. Sports Med. 2019 Nov;49(11):1651-1669. doi: 10.1007/s40279-019-01165-y
25. Neya M, Enoki T, Kumai Y, Sugoh T, Kawahara T. The effects of nightly normobaric hypoxia and high intensity training under intermittent normobaric hypoxia on running economy and hemoglobin mass. J Appl Physiol (1985). 2007 Sep;103(3):828-34. doi: 10.1152/japplphysiol.00265.2007
26. Płoszczyca K, Langfort J, Czuba M. The Effects of Altitude Training on Erythropoietic Response and Hematological Variables in Adult Athletes: A Narrative Review. Front Physiol. 2018 Apr 11;9:375. doi: 10.3389/fphys.2018.00375
27. Saugy JJ, Schmitt L, Cejuela R, Faiss R, Hauser A, Wehrlin JP, Rudaz B, Delessert A, Robinson N, Millet GP. Comparison of „Live High-Train Low” in normobaric versus hypobaric hypoxia. PLoS One. 2014 Dec 17;9(12):e114418. doi: 10.1371/journal.pone.0114418
28. Saunders PU, Telford RD, Pyne DB, Cunningham RB, Gore CJ, Hahn AG, Hawley JA. Improved running economy in elite runners after 20 days of simulated moderate-altitude exposure. J Appl Physiol (1985). 2004 Mar;96(3):931-7. doi: 10.1152/japplphysiol.00725.2003
29. Schmitt L, Millet G, Robach P, Nicolet G, Brugniaux JV, Fouillot JP, Richalet JP. Influence of „living high-training low” on aerobic performance and economy of work in elite athletes. Eur J Appl Physiol. 2006 Jul;97(5):627-36. doi: 10.1007/s00421-006-0228-3
30. Stellingwerff T, Peeling P, Garvican-Lewis LA, Hall R, Koivisto AE, Heikura IA, Burke LM. Nutrition and Altitude: Strategies to Enhance Adaptation, Improve Performance and Maintain Health: A Narrative Review. Sports Med. 2019 Dec;49(Suppl 2):169-184. doi: 10.1007/s40279-019-01159-w
31. Stray-Gundersen J, Alexander C, Hochstein A, de Lomos D, Levine BD. Failure of red cell volume to increase to altitude exposure in iron deficient runners. Med. Sci. Sports Exerc. 1992; 24:S90. doi: 10.1249/00005768-199205001-00541
32. Terrados N, Jansson E, Sylvén C, Kaijser L. Is hypoxia a stimulus for synthesis of oxidative enzymes and myoglobin? J Appl Physiol (1985). 1990 Jun;68(6):2369-72. doi: 10.1152/jappl.1990.68.6.2369
33. Terrados N, Melichna J, Sylvén C, Jansson E, Kaijser L. Effects of training at simulated altitude on performance and muscle metabolic capacity in competitive road cyclists. Eur J Appl Physiol Occup Physiol. 1988;57(2):203-9. doi: 10.1007/BF00640664
34. Vogt M, Puntschart A, Geiser J, Zuleger C, Billeter R, Hoppeler H. Molecular adaptations in human skeletal muscle to endurance training under simulated hypoxic conditions. J Appl Physiol (1985). 2001 Jul;91(1):173-82. doi: 10.1152/jappl.2001.91.1.173.
35. Wehrlin JP, Hallén J. Linear decrease in .VO2max and performance with increasing altitude in endurance athletes. Eur J Appl Physiol. 2006 Mar;96(4):404-12. doi: 10.1007/s00421-005-0081-9
36. Zoll J, Ponsot E, Dufour S, Doutreleau S, Ventura-Clapier R, Vogt M, Hoppeler H, Richard R, Flück M. Exercise training in normobaric hypoxia in endurance runners. III. Muscular adjustments of selected gene transcripts. J Appl Physiol (1985). 2006 Apr;100(4):1258-66. doi: 10.1152/japplphysiol.00359.2005