Przygotowanie motoryczne jest obecnie nieodłączną częścią treningu sportowego na najwyższym poziomie. Trenerzy wielu dyscyplin poszukują sposobów na zwiększanie przewagi swoich zawodników, wykorzystując metody ciężko- i lekkoatletyczne, takie jak trening siły maksymalnej, plyometria i balistyka, olimpijskie dźwiganie ciężarów, trening sprinterski. Środowisko sportów walki nie pozostaje w tyle.

„Chaos zawsze pokonuje porządek, gdyż jest lepiej zorganizowany.” Terry Pratchett

Zawodnicy boksu, zapasów, judo, MMA, kick boxingu, muay thai, BJJ i innych dyscyplin coraz chętniej odwiedzają siłownie i bieżnie, chwytają za sztangi, kettle i piłki lekarskie, aby rozwijać te cechy motoryczne, które mają wspierać ich wydajność (performance) w trakcie walki – w tym przede wszystkim szeroko rozumianą siłę i wydolność.

Naturalnie nasuwa się pytanie o skuteczność powyższych metod – jako trenerzy dysponujemy ograniczonymi zasobami (czasem i energią), dlatego warto mieć pewność, że wykorzystujemy je w optymalny sposób. W poniższym artykule chciałbym zasiać ziarno wątpliwości, które mam nadzieję zachęci do krytycznego spojrzenia na swój warsztat trenerski, a także na przekonania, które stoją za wyborem konkretnych strategii i planów. Te wątpliwości można opisać poprzez pięć pytań:

1. Czy możemy mieć pewność, że zaczerpnięte z innych dyscyplin ruchy i techniki będą bezpośrednio wspierać rozwój zawodnika w jego specyficznym środowisku rywalizacji sportowej?
2. Czy wykorzystując te metody zapewniamy optymalny transfer na wydajność i sprawność?
3. Na ile przy wyborze konkretnych metod kierujemy się własnymi przekonaniami lub ulegamy szerzonym przez media społecznościowe trendom, a na ile wykorzystujemy sprawdzone koncepcje i modele myślowe?
4. Czy jesteśmy świadomi tego, jak wiedza z zakresu nauki o sporcie (sports science) wciąż jest ograniczona, a także, jak często opieramy się na redukcjonistycznych sposobach myślenia o treningu i ruchu, które opisują jedynie wycinki rzeczywistości?
5. Czy możemy ufać, że dana metoda lub plan treningowy wywoła takie same efekty adaptacyjne u każdego zawodnika, pamiętając o złożoności układu biologicznego jakim jest ludzki organizm?

Zasadność opisanych powyżej wątpliwości stanie się bardziej jasna, gdy spojrzymy na zjawisko ruchu w sposób nieredukcjonistyczny – to znaczy w taki, który postrzega go nie poprzez pryzmat wyizolowanych cech motorycznych lub parametrów fizjologicznych, a jako emergentny (wynurzający się) efekt działania wielu podukładów w złożonym systemie biologicznym.

Bardzo ważnym zarzutem dla klasycznego podejścia do treningu motorycznego jest traktowanie poszczególnych cech motorycznych, takich jak siła, wydolność czyszybkość, jako odrębnych od siebie zjawisk, oraz wiara w to, że trenowanie tychże cech w sztucznym, przewidywalnym i uproszczonym środowisku sali treningowej podniesie wydajność zawodnika w złożonych, chaotycznych (a więc nieprzewidywalnych i niedających się opisać w sposób liniowy) warunkach rywalizacji sportowej.

Ciało ludzkie jako narząd ruchu i złożony układ biologiczny

Układ złożonyto taki, który składa się z wielu wzajemnie wpływających na siebie elementów składowych. Wszystkie podukłady współpracują ze sobą w złożonej sieci połączeń. Może nie wszystko wpływa na wszystko, ale na pewno wiele wpływa na wiele. Przykłady takich układów to: państwo, klimat, pogoda, ekosystem, żywy organizm (np. ludzki) czy też samo zjawisko ruchu.

Cechą charakterystyczną układu złożonego jest to, że właściwości, które go cechują, nie wynikają z właściwości elementów składowych (podukładów). Powstawanie jakościowo nowych, bardziej złożonych form z odziaływania pomiędzy sobą prostszych elementów określane jest mianem emergencji (łac. emergo – wynurzam się).  Na przykład procesy myślowe zachodzące w mózgu są możliwe dzięki działaniu poszczególnych neuronów, pojedyncze neurony jednak nie potrafią myśleć. Podobnie jak pojedyncza mrówka niekoniecznie jest świadoma tego, jak funkcjonuje całe mrowisko.

Ze złożonego układu biologicznego, jakim jest ludzkie ciało, wynurza się zjawisko ruchu zależne od wielu podukładów i równolegle dziejących się procesów.  Jednocześnie ruch jest zjawiskiem nieredukowalnym – nie można w pełni go opisać, opisując jego poszczególne elementy składowe. Ruch jest czymś więcej niż jego części. Poglądowe wynurzanie się ruchu jako wyniku współpracy samoorganizujących się podsystemów oraz ich narządów pokazuje poniższy diagram[1]:

Elementy składowe złożonego układu ruchu:

1. centralny układ nerwowy – mózg jest głównym (ale nie jedynym) dyspozytorem ruchu, przechowuje wzorce ruchowe;

2. układ mięśniowy i szkieletowy – wprowadza ciało w ruch, wykonuje polecenia wysyłane przez CUN, ale potrafi też samoorganizować się w odpowiedzi na zmieniające się warunki zewnętrzne;

3. procesy metaboliczne i energetyczne – działanie układu oddechowego i sercowo-naczyniowego, odporność na zmęczenie, sprawność trzech systemów energetycznych;

4. zmysły – zbierają w sposób świadomy i nieświadomy informacje z otoczenia, które pomagają koordynować i kalibrować ruch, oddzielają to, co w danym momencie istotne od szumu;

5. wpływy pozostałych układów: poziom zmęczenia, obecność bólu, stan emocjonalny, oddech, poziom odżywienia i nawodnienia, stres, sprawność funkcji poznawczych (pamięć, koncentracja);

6. zewnętrzna intencja – zawodnik skoncentrowany jest na rezultacie ruchu, nie rozkłada go na czynniki pierwsze (nie myśli np. o ruchu poszczególnych mięśni);

7. samoorganizacja – realizując konkretne zadanie, wykonując dany wzorzec ruchowy, ciało reaguje na zmieniające się warunki np. dzięki odruchom obwodowym, pomijając często CUN, a więc potrafi działać też bez odgórnego zarządzania przez mózg.

Naukowe, teoretyczne i praktyczne myślenie o ruchu powinno opierać się o wiedzę z bardzo szerokiego zakresu dziedzin, aby uchwycić całą złożoność zjawiska:

• nauki przyrodnicze (fizyka, matematyka),
• nauki biologiczne (biologia, chemia, fizjologia, anatomia),
• nauki medyczne,
• nauki psychospołeczne.

W nauce o sporcie wciąż brakuje teorii, która pozwoliłaby na integrację całej wiedzy na temat ruchu[2]. Wciąż wielu rzeczy nie rozumiemy, dlatego warto zachować czujność i ostrożność przy planowaniu obciążeń oraz przewidywaniu efektów adaptacji do treningu.

Dla jasności dalszej części rozważań warto wyróżnić dwa rodzaje wzorców ruchowych, które w trakcie procesu treningowego są kształtowane przez zawodnika:

1. FMS (Fundamental Movement Skills) – fundamentalne wzorce ruchowe, np. przysiad, zawias biodrowy, horyzontalne i wertykalne ruchy ciągnące i pchające kończyn górnych, chód, bieg.
2. Umiejętności specjalne – wzorce ruchowe specyficzne dla danego sportu, np. poruszanie się w pozycji walki, uderzenia, uniki, bloki.

Złożoność zapewnia elastyczność

Pewien stopień chaotyczności, który cechuje złożony układ biologiczny jest niezwykle istotny z perspektywy adaptacji i przetrwania organizmu. Układ, który byłby sterowany przez pojedyncze centrum dowodzenia i opierał się w głównej mierze na sztywnych schematach, nie radziłby sobie dobrze ze zmiennym środowiskiem zewnętrznym (także środowiskiem rywalizacji sportowej, a szczególnie tak złożonej jak sporty walki).

Ruch wynurza się z decentralizowanego działania wielu podukładów (wymienionych powyżej) – niczym klucz lecących ptaków. Lecą one wszystkie w jednym kierunku, a ich szyk zdaje się być niezwykle uporządkowany. W rzeczywistości nie zachodzi tu jednak scentralizowana kontrola. Każdy ptak reaguje osobno na zbiór nieco innych bodźców i informacji[3]. 

Źródło zdjęcia: https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Studland_Starlings_(209948269).jpeg

Na przykład, wzorzec ruchowy chodu potrafi dostosowywać się do różnych rodzajów podłoża, takich jak trawa, piasek, błoto, beton, nierówny teren, pagórek, zbocze góry, kamienista droga. W każdym z tych różnorodnych środowisk chód pozostanie chodem, ale będzie realizowany w trochę inny sposób. Tego typu adaptacja odbywa się dzięki rozproszonemu zarządzaniu przez wiele różnych układów (stawy, powięź, odruchy obwodowe, czucie głębokie, zmysł równowagi).

Chaos, nieliniowość i nieprzewidywalność w sportach walki

Sporty walki to specyficzna gałąź dyscyplin sportowych, w której o sukcesie decyduje duża liczba wzajemnie na siebie oddziałujących czynników. Nie bez powodu uważa się boks za jedną z najtrudniejszych dyscyplin sportowych na świecie[4].

Boks i inne sporty walki to dyscypliny o otwartych wzorcach zwinności – wzorce ruchowe w trakcie rywalizacji podlegają chaotycznym i dynamicznym zmianom. Rzadko kiedy można zaobserwować idealnie pod względem założeń technicznych wyprowadzony cios. W walce liczy się przede wszystkim skuteczność. Stąd często odnoszącymi sukces zawodnikami są ci, których można określić jako niewygodnych, nieprzewidywalnych czy niestandardowych.

Ponadto, sporty walki oparte są o rywalizację bezpośrednią to znaczy taką, w której przeciwnik robi wszystko, aby uniemożliwić zwycięstwo, co więcej zawodnicy zadają sobie ból związany z obrażeniami fizycznymi. Wprowadza to do rywalizacji wspomniany już chaos, nieliniowość oraz nieprzewidywalność.

 W odróżnieniu, w sportach opartych na rywalizacji pośredniej, np. lekkoatletyce czy pływaniu, zawodnik przemieszcza się po swoim torze, który jest zarezerwowany tylko dla niego (nikt nie przeszkadza mu w jego zadaniu, nie istnieje ryzyko perturbacji ani urazu związanego z bezpośrednim kontaktem z innym sportowcem). Zwycięstwo w takich dyscyplinach opiera się na mniej złożonych czynnikach. Wystarczy, oczywiście w uproszczeniu, dotrzeć do mety jako pierwszy. Tego typu dyscypliny są bardziej przewidywalne i zdecydowanie bardziej liniowe, ponieważ opierają się na pojedynczym parametrze, takim jak np. czas pokonania danego odcinka.

W sportach walki trudno przewidzieć sukces zawodnika na podstawie jego wyizolowanych parametrów, takich jak siła, szybkość, wytrzymałość, biegłość techniczna, refleks. Tego typu prognoza będzie zdecydowanie łatwiejsza w dyscyplinach opartych o rywalizację pośrednią.  Dla fajtera liczy się także odporność na ból, podzielność uwagi (umożliwiająca słuchanie narożnika), szybkość podejmowania decyzji, zdolność analizy w czasie rzeczywistym, płynność w zmianie taktyki i co niezwykle ważne – elastyczność i otwartość wzorców ruchowych.

Bardzo często w walce obserwuje się ciosy sytuacyjne, które zdecydowanie różnią się od technik książkowych. O zwycięstwie decyduje przede wszystkim skuteczność, która opiera się na timingu, a więc koordynacji. Dobry zawodnik potrafi na przykład dostosować swój lewy prosty do wielu zmiennych, takich jak chociażby: warunki antropometryczne przeciwnika (wzrost, długość kończyn), jego technika i taktyka, nawyki ruchowe i często powtarzane błędy, luki w gardzie.

Wzorzec ruchowy ciosu (np. lewego prostego) musi być na tyle elastyczny, aby umożliwił zawodnikowi wykonanie go w różnych sytuacjach – aby mógł samoorganizować się zgodnie z intencją zawodnika w reakcji na zmieniające się w czasie rzeczywistym warunki walki.

https://linktr.ee/jakubsawicki

https://www.facebook.com/jkbswck

https://www.instagram.com/jakubsawicki_/

LITERATURA:

Bosch Frans, Strength Training and Coordination: An Integrative Approach, 20/10 Publishers 2015.

Hooker Cliff et al., Philosophy of Complex Systems. Handbook of the Philosophy of Science, Elsevier 2011.

BADANIA:

Balagué N, Torrents C, Hristovski R, Kelso JA. Sport science integration: An evolutionary synthesis. Eur J Sport Sci. 2017 Feb;17(1):51-62. doi: 10.1080/17461391.2016.1198422. Epub 2016 Aug 10. PMID: 27685425.

Glazier PS. Towards a Grand Unified Theory of sports performance. Hum Mov Sci. 2017 Dec;56(Pt A):139-156. doi: 10.1016/j.humov.2015.08.001. Epub 2015 Dec 22. PMID: 26725372.

Hooren Van, B., Bosch, F., Meijer, K., (2017) Can Resistance Training Enhance the Rapid Force Development in Unloaded Dynamic Isoinertial Multi-Joint Movements? A Systematic Review, Journal of Strength & Conditioning Research, 31: 2324–2337.

---

[1] Źródło: Balagué N, Torrents C, Hristovski R, Kelso JA. Sport science integration: An evolutionary synthesis. Eur J Sport Sci. 2017 Feb;17(1):51-62. doi: 10.1080/17461391.2016.1198422. Epub 2016 Aug 10. PMID: 27685425. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27685425/

[2] Glazier PS. Towards a Grand Unified Theory of sports performance. Hum Mov Sci. 2017 Dec;56(Pt A):139-156. doi: 10.1016/j.humov.2015.08.001. Epub 2015 Dec 22. PMID: 26725372. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26725372/

[3] Zachęcam do obejrzenia nagrania: https://youtu.be/V4f_1_r80RY?si=vUXmnvvwbewC_22L

[4] Według panela ekspertów sportowych (Degree of Difficulty Panel) boks jest najtrudniejszym sportem świata ze względu na liczbę cech motorycznych i psychologicznych wymaganych do osiągnięcia mistrzostwa. Ranking dyscyplin został opublikowany na https://www.espn.com/espn/page2/sportSkills

ażniejsza będzie siła skurczu koncentrycznego.