Dzieci uczestniczące w programach edukacyjnych, które promują aktywność fizyczną, mają większe szanse na rozwój zdrowego stylu życia, lepszą kondycję fizyczną i psychiczną oraz osiągnięcie sukcesów w przyszłości.

Według danych z programu „WF z AWF”, aż 94% dzieci ma niewystarczający poziom kompetencji ruchowych. Dla przykładu: tylko 6% dzieci i młodzieży w Polsce potrafi wykonać podstawowe ćwiczenia na lekcjach wychowania fizycznego, 57% uczniów nie umie skakać na skakance, 74% nie potrafi kozłować,  88% uczniów klas 1–3 nie potrafi zrobić przewrotu w przód. Obecny poziom kompetencji fizycznych wśród dzieci można więc określić jako zatrważający. Podobne nieprzyjemne emocje wywoływać może także lektura doniesień z międzynarodowych badań nad zachowaniami zdrowotnymi młodzieży szkolnej HBSC (Health Behaviour in School-aged Children, w tłumaczeniu: Badania nad zachowaniami zdrowotnymi młodzieży szkolnej) oraz raportów World Health Organization (WHO). Mniej niż jedno na czworo dzieci spełnia kryteria dotyczące odpowiedniego dziennego poziomu aktywności fizycznej, biorąc udział w umiarkowanym lub intensywnym wysiłku przez minimum 60 minut w ciągu dnia. Raporty te malują więc jednoznaczny obraz spadku kompetencji fizycznych wśród dzieci oraz obniżającego się poziomu uczestnictwa w aktywności fizycznej.

Negatywne konsekwencje niskiej aktywności fizycznej wśród dzieci

Dzieci, które nie otrzymują odpowiedniej edukacji w zakresie aktywności fizycznej, mogą doświadcz­ać licznych negatywnych skutków w dorosłym życiu (Barnett i ini, 2009). W kolejnym kroku, konsekwencje braku aktywności fizycznej wśród dzieci są też dotkliwe nie tylko dla jednostki, ale dla całego społeczeństwa. Brak regularnej aktywności fizycznej może prowadzić między innymi do otyłości, słabej kondycji fizycznej, niskiego poziomu koordynacji ruchowej oraz problemów zdrowotnych, takich jak choroby sercowo-naczyniowe i cukrzyca. Niedostateczna aktywność fizyczna we wczesnym dzieciństwie może również negatywnie wpływać na rozwój mózgu i funkcji poznawczych.

Mniej niż jedno na czworo dzieci spełnia kryteria dotyczące odpowiedniego dziennego poziomu aktywności fizycznej, biorąc udział w umiarkowanym lub intensywnym wysiłku przez minimum 60 minut w ciągu dnia. Raporty te malują więc jednoznaczny obraz spadku kompetencji fizycznych wśród dzieci oraz obniżającego się poziomu uczestnictwa w aktywności fizycznej.

Badania sugerują, że dzieci, które angażują się w regularną aktywność fizyczną, mają lepsze funkcje poznawcze, zdolności koncentracji i lepsze wyniki szkolne (Schmidt i inni, 2015). Nie jest to wynik zaskakujący – wysiłek fizyczny pobudza przecież neurogenezę, czyli tworzenie się nowych połączeń w mózgu. Jest istotny także w procesie wydzielania neurotroficznego czynnika pochodzenia mózgowego (brain-derived neurotrophic factor, BDNF; Hötting i inni, 2016) – białka ważnego dla odpowiedniego funkcjonowania poznawczego (dokładniejszy przegląd związku wysiłku fizycznego z funkcjonowaniem znaleźć można w publikacji Waleriańczyk i Stolarski, 2019). Brak odpowiedniej edukacji fizycznej w tym okresie może zatem wpływać negatywnie nie tylko na stan zdrowia jednostki, ale także na długoterminowe osiągnięcia edukacyjne i zawodowe jednostki. Konsekwencje braku edukacji fizycznej i aktywności ponosi także społeczeństwo. Wysoki odsetek otyłości i chorób związanych z brakiem aktywności fizycznej generuje znaczne obciążenie dla systemu opieki zdrowotnej i zwiększa koszty leczenia (Ding i inni, 2016). Wprowadzenie odpowiedniej edukacji wczesnoszkolnej, związanej z aktywnością fizyczną jest zatem niezwykle istotne. Dzieci, uczestniczące w programach edukacyjnych, które promują aktywność, mają większe szanse na rozwój zdrowego stylu życia, lepszą kondycję fizyczną i psychiczną oraz osiągnięcie sukcesów w przyszłości.

Źródło: freepick.com

Skąd biorą się problemy z kondycją fizyczną oraz kompetencjami ruchowymi polskich dzieci?

Wiele czynników przyczynia się do kłopotów z umiejętnościami ruchowymi i kondycją fizyczną dzieci w Polsce, które w dużej mierze wynikają z obecnego systemu edukacyjnego oraz niedostatecznego przygotowania nauczycieli do prowadzenia zajęć z wychowania fizycznego. Brak wystarczających zajęć ruchowych w ramach edukacji wczesnoszkolnej, w tym zajęć sportowych, które angażują duże grupy mięśniowe, a zarazem promują zdrowy i aktywny tryb życia oraz motywują do podtrzymywania aktywności fizycznej przez całe życie, jest głównym problemem. W edukacji wczesnoszkolnej istotne jest, aby dzieci miały regularne zajęcia ruchowe, które rozwijają ich kondycję fizyczną, koordynację ruchową i umiejętności motoryczne. Ćwiczenia angażujące duże grupy mięśniowe, takie jak biegi, skoki, wspinaczki czy gry zespołowe, są szczególnie ważne, ponieważ pomagają w budowaniu siły mięśniowej, wytrzymałości i koordynacji. Wprowadzenie odpowiednich zajęć ruchowych w edukacji wczesnoszkolnej może przyczynić się do poprawy kondycji fizycznej dzieci.

Dzieci, które regularnie angażują się w aktywność fizyczną, mają większe szanse na utrzymanie zdrowej wagi, poprawę wydolności fizycznej i lepsze samopoczucie ogólne. Zajęcia ruchowe powinny być różnorodne i dostosowane do wieku i umiejętności dzieci, aby zapewnić im pozytywne doświadczenia związane z aktywnością fizyczną. Na tym etapie ważne jest także, aby dzieci miały okazję zapoznać się z różnymi dyscyplinami sportu – dzięki temu ich kompetencje ruchowe mogą się rozwijać wielopłaszczyznowo, a w kolejnym etapie dziecko może samo podjąć decyzję odnośnie uprawiania sportu, który jest dla niego najprzyjemniejszym sposobem spędzania czasu i realizowania tzw. diety aktywności fizycznej (Higgs i inni, 2019).

Obecny system nauczania – podstawy formalne

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17), I etap edukacyjny obejmujący klasy I–III szkoły podstawowej – edukacja wczesnoszkolna – realizowany jest w formie kształcenia zintegrowanego. Stosując się do przepisów ww. rozporządzenia, w klasach I–III szkoły podstawowej edukację dzieci powierza się jednemu nauczycielowi. Podstawa programowa umożliwia jednak włączenie w proces nauczania nauczycieli, którzy prowadzą zajęcia z zakresu edukacji muzycznej, plastycznej, wychowania fizycznego, zajęć komputerowych oraz języka obcego.

W myśl rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 marca 2009 r., które odnosi się do wymaganych kwalifikacji (Dz. U. Nr 50, poz. 400), zajęcia z zakresu wychowania fizycznego w klasach I–III szkoły podstawowej może prowadzić nauczyciel wychowania fizycznego, który spełnia wymagania w tym zakresie. Decyzja o powierzeniu nauczycielowi prowadzenia określonych zajęć, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, należy wyłącznie do dyrektora szkoły. Szczegółowe wymagania dotyczące kompetencji nauczycieli określono w przepisach rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z 17 stycznia 2012 r. w sprawie standardów kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela. Zgodnie z tymi przepisami, przygotowanie merytoryczne do pracy nauczyciela w przedszkolu oraz do nauczania w klasach I–III szkoły podstawowej odbywa się na studiach z zakresu pedagogiki lub innych pokrewnych dziedzin. Przygotowanie dydaktyczne obejmuje szczegółowe metodyki nauczania, w tym wychowania fizycznego i edukacji zdrowotnej. Przyszli nauczyciele powinni być przygotowani do rozwijania umiejętności ruchowych i sprawności fizycznej dzieci, organizacji zabaw i gier ruchowych, a także prowadzenia ćwiczeń korekcyjno-kompensacyjnych.

Źródło: freepick.com

Ograniczenia w przygotowaniu nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej do prowadzenia zajęć z wychowania fizycznego

Przygotowanie nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej do prowadzenia zajęć z wychowania fizycznego napotyka wiele ograniczeń. Tematyka rozwoju kompetencji ruchowych nie jest odpowiednio uwzględniana w ramach studiów pedagogicznych w rozumieniu ilości godzin przeznaczonych na szkolenie i zdobycie potrzebnych kompetencji. Nauczyciele edukacji wczesnoszkolnej często nie mają dostępu do sali gimnastycznej, a zajęcia prowadzone są w klasach. W szkołach brak odpowiednich rozwiązań, aby zatrudnić dodatkowych nauczycieli wychowania fizycznego, aby wesprzeć pedagogów i w mniej niż 12% szkół uczą wykwalifikowani nauczyciele wychowania fizycznego prowadzący lekcje w klasach I–III. Kolejnym aspektem jest wykorzystywanie czasu przeznaczonego na lekcje wychowania fizycznego na odrabianie zaległości z innych dziedzin. Jest to często wynikiem niedoceniania korzyści, jakie płyną z regularnych zajęć z wychowania fizycznego.

Jak wykorzystać wiedzę o osobowości w praktyce trenerskiej?

Rozwój ruchowy dziecka w wieku wczesnoszkolnym

Wiek pomiędzy 7 a 10 rokiem życia jest szczególnie korzystny do nauki i rozwijania podstawowych umiejętności motorycznych. Dzieci w tym wieku są bardzo otwarte na nowe doświadczenia i łatwo przyswajają umiejętności ruchowe. Charakteryzują się również szybkim rozwojem motorycznym i są bardzo podatne na bodźce związane z ruchem. Ponadto dzieci w wieku 7–10 lat zwiększają swoją aktywność społeczną i rozwijają umiejętności współpracy w grupie. Na tym etapie życia dzieci budują również poczucie własnej wartości, odkrywają swoje możliwości i uczą się różnych zachowań od swoich rówieśników (Higgs i inni, 2019).

Zajęcia ruchowe powinny być różnorodne i dostosowane do wieku i umiejętności dzieci, aby zapewnić im pozytywne doświadczenia związane z aktywnością fizyczną. Na tym etapie ważne jest także, aby dzieci miały okazję zapoznać się z różnymi dyscyplinami sportu – dzięki temu ich kompetencje ruchowe mogą się rozwijać wielopłaszczyznowo.

Badania wskazują, że nauka fundamentalnych umiejętności ruchowych nie następuje automatycznie wraz z rozwojem motorycznym, ale wymaga systematycznego stosowania odpowiednich metod i ćwiczeń (Magill i Anderson, 2010). Efektywność nauczania i uczenia się umiejętności ruchowych w czasie lekcji wychowania fizycznego zależy od wielu czynników, takich jak czas poświęcony na wykonywanie ćwiczeń, dobór odpowiednich metod i narzędzi, udzielanie instrukcji i informacji zwrotnych, skierowanie uwagi ucznia na właściwe elementy ćwiczenia, zapewnienie poczucia sprawczości i autonomii podczas wykonywania ćwiczeń, odpowiednia organizacja ćwiczeń, indywidualizacja procesu uczenia się oraz dostosowanie stopnia trudności do umiejętności ucznia (Makaruk i inni, 2022).

Źródło: freepick.com

Przykłady działań mających na celu lepsze przygotowanie nauczycieli do prowadzenia zajęć ruchowych w edukacji wczesnoszkolnej

„WF z AWF”

Projekt „WF z AWF” został wprowadzony przez Ministerstwo Edukacji i Nauki w 2021 roku. Projekt ma na celu nie tylko poprawę kondycji fizycznej dzieci i młodzieży, ale również monitorowanie ich stanu po okresie mniejszej aktywności spowodowanej pandemią COVID-19. Program ten został stworzony we współpracy z ekspertami z wszystkich Akademii Wychowania Fizycznego w Polsce, co gwarantuje wysoką jakość i profesjonalizm. Jednym z ważnych aspektów programu jest monitoring stanu kondycji fizycznej uczestników, w ramach którego przeprowadzane są badania i pomiary, pozwalające na ocenę postępów uczniów oraz dostosowanie zajęć do indywidualnych potrzeb i możliwości. Dzięki temu program „WF z AWF” jest nie tylko aktywizujący, ale także skuteczny w poprawie kondycji fizycznej młodego pokolenia. Kolejnym ważnym aspektem projektu jest współpraca z nauczycielami. Program dostarcza im odpowiednich narzędzi, instrukcji i materiałów edukacyjnych, które umożliwiają prowadzenie zajęć sportowych w sposób efektywny i bezpieczny. Dzięki temu nauczyciele mogą skutecznie wspierać rozwój fizyczny uczniów i motywować ich do aktywności sportowej. Strona do programu: https://www.wfzawf.pl/

Szkolny Klub Sportowy (SKS)

Finansowany przez Ministerstwo Sportu i Turystyki, którego operatorem jest Instytut Sportu – Państwowy Instytut Badawczy Program Szkolny Klub Sportowy (SKS) to systemowe działanie skierowane do uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych. Jego celem jest stworzenie przestrzeni dodatkowej aktywności fizycznej poprzez zajęcia sportowe i rekreacyjne prowadzone przez nauczyciela wychowania fizycznego. Program SKS ma na celu stymulowanie i kształtowanie nawyku aktywności fizycznej u dzieci i młodzieży, co przekłada się na poprawę sprawności fizycznej, zdrowia oraz jakości życia. Program ten zapewnia także dzieciom i młodzieży regularne możliwości uprawiania sportu oraz dostęp do różnorodnych form aktywności fizycznej. Program SKS posiada duży potencjał do rozszerzenia oferty dla dzieci w wieku 8–10 lat, które do tej pory brały udział w zajęciach korekcyjnych. Może być dostosowany do specyficznych potrzeb i umiejętności tej grupy wiekowej. Zajęcia mogą odbywać się w formie gier i zabaw, które wspomagają rozwój motoryki, koordynacji ruchowej i zdolności zespołowych. Ważne jest również zapewnienie różnorodności zajęć i dostosowanie poziomu trudności do umiejętności uczestników, a także stworzenie przyjaznego i wspierającego środowiska, które będzie zachęcało dzieci do większej aktywności fizycznej. W tym wieku integracja społeczna, nawiązywanie nowych przyjaźni i rozwijanie umiejętności społecznych odgrywają również istotną rolę. Strona do programu: https://www.szkolnyklubsportowy.pl/

Sport Kluby

Sport Kluby to bezpłatne zajęcia sportowe po szkole, które mają na celu aktywizację dzieci i młodzieży z szkół podstawowych oraz ponadpodstawowych, a także poprawę ich kondycji fizycznej po okresie mniejszej aktywności spowodowanej pandemią COVID-19. Szkolenia mające na celu zwiększenie kompetencji dla nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej z prowadzenia zajęć ruchowych, które odpowiadają pełnowymiarowym lekcjom wychowania fizycznego. Program skupia się na szkoleniach dla nauczycieli, w tym także dla nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej, co pozwala na profesjonalne przygotowanie zajęć ruchowych. W ramach projektu, na terenie całego kraju utworzono dziewięć tysięcy Sport Klubów, które oferują dodatkowe zajęcia sportowe dla 120 tysięcy dzieci. Kluby te są bezpłatne i dostępne dla uczniów szkół podstawowych oraz ponadpodstawowych. Ich głównym celem jest aktywizacja uczniów oraz poprawa ich kondycji fizycznej, która mogła ucierpieć w wyniku ograniczonej aktywności podczas epidemii. Jak wskazują raporty, zajęcia Sport Klubów przyczyniają się do poprawy kondycji fizycznej uczniów, zwłaszcza w klasach 1–3, które były szczególnie narażone na spadek aktywności ze względu na izolację społeczną. Strona do programu: https://www.wfzawf.pl/sport-kluby